Söyle?i: Nevzat Ça?lar Tüfekçi

   Konuk: ?efika Yaren Aslan

Kendinizi bize tan?t?r m?s?n?z?

Mu?la S?tk? Koçman Üniversitesi Sosyoloji yüksek lisans ö?rencisiyim. Üç y?l önce hayvanlar? kullan?yor olmam?n, hayvanlara zarar verdi?ini ve hayvan kullan?m?n?n da gereksiz oldu?unu fark ederek, vegan oldum. Sa?l?k ile ilgili ifade edece?im bilgileri, bilimsel çal??malara ve bulgulara dayanarak ifade  edece?im, tan? veya tedavi niteli?inde de?ildir. Sa?l?k problemlerinde bir doktora ba?vurulmal?...

Vegan nedir, kime denir?

Biz insanlar, biyolojik olarak hayvan?z yani insan olan hayvanlar?z. Bir de insan olmayan hayvanlar var. Veganl??? insan olan hayvanlar?n, insan olmayan hayvanlara kar?? etik yükümlülü?ünden dolay? onlar? kullanmay? do?ru bulmamas?ndan hareketle prati?e dökülen tutarl? bir davran?? olarak tan?mlayabiliriz. Veganl?k hayvan haklar? temelli olup tür ayr?mc?l???na kar?? bir harekettir. Tarihi bulgulara göre, hayvan kullan?m?n?n etik olmad??? dü?üncesinin M.Ö. 500 y?llar?na dayand???n? söyleyebiliriz. Pisagor, “?nsano?lu ac?mas?zca kendinden zay?f olan canl?lar? öldürmeye devam ettikçe, hiçbir zaman sa?l?k ve bar?? nedir bilmeyecek. Hayvanlar? öldürdü?ü sürece birbirini de öldürecek” demi?ti. Pisagor hayvanlar? öldürerek kullanman?n yanl?? olmas?ndan bahsediyor, çok do?ru fakat burada vejeteryanl??? me?rula?t?rm?? oluyoruz. Vejeteryanl?k ve veganl?k farkl?d?r. Vejeteryanlar sadece hayvan?n ölü bedenini, etini kullanmazken, veganlar insan harici memeli hayvanlar?n anne sütlerini, hayvanlar?n kendi türünden bir canl? dünyaya getirmek için yumurtlad?klar? yumurtalar? ve ar?lar?n aç kalmamak için kendilerine yapt?klar? bal? da tüketmez. Bunlar hayvan kullan?m?n?n beslenmeyle ilgili olan k?sm?d?r.

Hayvan kullan?m?n?n s?n?rlar? nedir?

Hayvan kullan?m?n? ifade ederken bu kullan?m? tabaklar?m?zla, sofralar?m?zla s?n?rlayamay?z. Hayvan kullan?m? hayvanat bahçelerinde, e?lence merkezlerinde, petshoplarda, deney laboratuarlar?nda, giyim sektörlerinde(ipek, yün, deri, kürk vs.), ta??mac?l?kta(atl? faytonlar) da mevcuttur. Bir hayvan?n ya?am hakk?n? elinden almay?, yanl?? bulmaya vejeteryanl?k diyebilirsek ki bu do?rudur sadece hayvanlar için yeterli de?ildir çünkü hayvanlar sadece öldürüldüklerinde ac? çekmi? ve kullan?lm?? olmuyorlar.

Veganlar?n, hayvanlara kar?? olan sorumluluklar? nedir?

Veganl??a da ‘hayvanlar?n ya?amaya devam ederken de insanlar taraf?ndan  kölele?tiriliyor olmas? gerçe?inden  hareketle, mevcut haklar?n?n ellerinden al?nmas?na kar?? olmakt?r’ olarak ifade edebiliriz. Nedir bu mevcut haklar; ya?amalar?, güvende olmalar?, ac?ya maruz b?rak?lmamalar?, beslenmeleri (hayvanlar?n beslenmeleri için insanlara ihtiyac? yoktur insanlar bu gezegeni betonla?t?r?p çitler çekmi?lerdir), üremeleri, özgür olmalar?, sosyal ya?ant?lar?na devam etmeleri(aileleri ve arkada?lar? vard?r). Yani t?pk? biz insanlar gibi hissedebilen, sosyal deneyimleri olan, ac? çeken hayvanlar?; faydalanabilece?imiz e?yalar, metalar olarak görmemiz ve onlar? kullanmam?z onlar?n temel haklar?n? da ellerinden ald???m?z anlam?na geliyor. T?pk? biz insanlar?n da birbirimizi tan?yor olal?m veya olmayal?m nas?l birbirimize kar?? sorumluluklar?m?z varsa vegan olal?m veya olmayal?m hayvanlara kar?? da sorumluluklar?m?z vard?r. Tabii tutarl? ve adil olmak ad?na hayvanlara kar?? olan sorumluluklar?m?z? fark etti?imizde veganl?k atmam?z gereken ilk ad?m de?ildir tek ad?m olarak kar??m?za ç?k?yor. Veganl?k yava? yava? ula?abilece?imiz hiyerar?ik bir yap? da de?ildir.

Bu konuda kurulmu? bir sivil toplum kurulu?u var m??

1944 y?l?n?n Kas?m ay?nda ise Donald Watson ve arkada?lar? The Vegan Society’i kuruyor. Vegan olan ve 90’l? ya?lar?nda yürümeye ve da? t?rman??lar?na devam eden Watson diyor ki “?u andaki uygarl???m?z?n, hayvanlar?n sömürüsü üzerine in?a edilmi? oldu?unu görüyoruz, t?pk? geçmi? uygarl?klar?n kölelerin sömürülmesi üzerine kurulmu? oldu?u gibi ve insan?n ruhsal kaderinin, zaman içinde, hayvanlar?n bedenlerinin ürünleri ile beslenmi? olmalar? fikrine tiksinti ile bakaca?? noktaya gelece?ine inan?yoruz.”  Kendini vegan olarak tan?mlayan ki?iler, insan olmayan hayvanlar?n teoride ya?am ve özgürlük haklar?n? savunurlarken, pratikte ise tutarl? olmak ad?na insan olmayan hayvanlar? yemek, binek, giyecek, denek, e?lence, spor arac? olarak kullanmay? reddederler. Cambiridge Bilinç Deklarasyonu ile 2012 y?l?nda bilimsel olarak kan?tland?; insan olmayan hayvanlar?n merkezi sinir sistemi vard?r yani hissedebilir varl?klard?r. Bu durumda da hissedebilir varl?klar olan hayvanlara e?ya gibi al?n?r sat?l?r mal olarak muamele etmemizin, onlar? kullan?p kölele?tirmeye maruz b?rakmam?z?n özellikle hayvanlar aç?s?ndan bakt???m?zda etik olmad???n? fark edebiliriz.

Veganl???n ne oldu?unu söylediniz, o zaman vegan olmak ne de?ildir?

Veganl???n ne oldu?u ile birlikte ne olmad???na da de?inmek gerekiyor. Veganl?k inanç, felsefe, ya?am biçimi de?ildir. ?nsanlar?n, insanlar taraf?ndan öldürülmesi, kullan?lmas?, kölele?tirilmesi, özgürlüklerinin temel ya?am haklar?n?n ellerinden al?n?p k?s?tlanmas?n? do?ru bulmuyoruz çünkü insanlar da dü?ünebilen hissedebilen varl?klard?r. Hayvanlar da dü?ünürler, ileti?im kurarlar, hissederler, aileleri ve arkada?lar? vard?r severler, üzülürler. Arkada?l?k etti?imiz kedi ve köpeklere bir bakal?m. Çevremizde bazen konu?amad?klar? ve dü?ünemedikleri iddia edilip küçük görülüyor fakat yaln?zca onlarla ana dilimizde konu?am?yoruz ama birbirimizi anl?yoruz hatta bazen onlar bizden daha çok anl?yor ve hissediyor. Depremi önceden sezebiliyorlar, gözleri insanlardan çok daha iyi gören hayvanlar var.Birbirlerimizden farkl?y?z,farkl?l?klar her zaman vard?r ve bu farkl? olan?n farkl? olana kötü davranmas? anlam?na gelmiyor aksi takdirde bu ayr?mc?l?k olur. Elâz?? depreminde baz? ev sahipleri kira fiyatlar?n? artt?r?rken göçük alt?nda insanlar? bulmaya ve kurtarmaya çal??anlar aras?nda arkada?l?k etti?imiz köpekler de yok muydu? Köpekler ve inekler aras?nda bak?? aç?m?z d???nda bir fark olmad???na göre hayvanlar?n dü?ünemedi?ini hissedemedi?ini söylemenin de bu durumda tutars?z oldu?unu görebiliriz.

Peki köpeklere ve tavuklara, bal?klara, ineklere olan davran?? ?ekillerimiz aras?ndaki fark?n bak?? aç?m?zdan kaynakland???n? söyleyebilir miyiz?

Baz? hayvanlar? yemek olarak kullan?yoruz bedenlerini ve organlar?n? yiyoruz, baz?lar?n?n anne sütlerini kullan?yoruz, baz?lar?n?n derilerini ve yünlerini kullan?yoruz, baz?lar?n?n arkada?l?klar?n? seviyoruz ve kullan?yoruz. Peki neden bu ayr?m? Tamamen bak?? aç?m?z. Bak?? aç?m?z?n tutarl? ve adaletli olmas? için bütün hayvanlar?n ya?ama ve ac?ya ?iddete maruz b?rak?lmama, kullan?lmama haklar?n?n oldu?unu görmezden gelmemeliyiz ve hayvanlar? kullanmay? ?u an b?rakmal?y?z. Vegan olmak yani hayvanlar? kullanmamak hayvanlara lütfetti?imiz bir ?ey de?il ahlaki yükümlülü?ümüzdür. Hiçbir tür hiçbir türden üstün veya a?a?? de?ildir. Bir türün ya?am ve özgürlük hakk? daha önemli veya öncelikli de?ildir. Bu gezegende hepimiz bir arada ya??yoruz. Nas?l insanlar? ten renklerine, do?duklar? co?rafyaya göre s?n?fland?r?p onlar? bu yüzden kullanmay?, kölele?tirmeyi me?ru bulmuyorsak; ?rkç?l?k, cinsiyetçilik, homofobinin ayr?mc?l?klarla dolu oldu?unu görüp reddediyorsak ayn? ?ekilde hayvanlara kar?? yap?lan tür ayr?mc?l???n? da reddetmeliyiz. Gary L. Francione ve Anna Charlton’un ?nsan Neden Vegan Olur adl? kitab?n? okuman?z? tavsiye ediyorum.

Veganl?k sa?l?kl? m?d?r?

Hayvanlar? kullanmay? yanl?? bulup reddetti?imizde do?al olarak beslenme konusunda bitkisel beslenme kar??m?za ç?k?yor. Vegan olman?n sadece bir parças? olan bitkisel beslenmenin insanlar için sa?l?ks?z olmad???n?, aksine sa?l?kl? oldu?unu bilimsel çal??malara dayanarak ifade edebilirim. Hastahaneler, hayvansal salg?lar kulland??? için hasta olan insanlarla dolu. Türkiye’den Kalp ve ?ç Hastal?klar? Uzman? Dr. Murat K?n?ko?lu’nun Vegan Sa?l?k ve Vegan Beslenme kitaplar?n? mutlaka okumal?y?z. K?n?ko?lu; Hayvansal ürünlerle, salg?larla beslenmenin yaln?zca kalp damar hastal?klar? ve kanseri de?il, birçok hastal??? da tetikledi?ini, vegan beslenmenin ise ya?? ve cinsiyeti ne olursa olsun, herkesin sa?l???n? olumlu etkileyece?ini ve do?ru beslenmeye ne kadar erken ya?ta ba?larsak sa?l?kl? y?llar?m?z?n o kadar uzun olaca??n?, bugünden bitkisel beslenme al??kanl??? kazan?rsak gelecekte kalp krizi, felç, ?eker, kanser gibi hastal?klara yakalanma riskimizi azaltabilece?imizi kitab?nda aynen bu ?ekilde ifade ediyor. Murat K?n?ko?lu’nun internet sitesine ve Youtube kanal?na da bakabilirsiniz. ?nsanlara beslenmeyle ilgili çarp?t?lmam?? bilimsel verileri sunmay? amaçlayan bir platform olan Vegan Sa?l?k Profesyonelleri, isminde vegan geçmesinin sebebini ?u ?ekilde aç?kl?yorlar: -‘’?nsan d??? hayvanlar?n insan gibi ya?am haklar?n?n olmas?,-?nsanlar?n bitki temelli beslenmesi,-Hayvansal g?dalar?n ve hayvanc?l???n hem insanlara, hem hayvanlara hem de do?aya bu yüzden dönüp dola??p tekrar insan?n ruh ve bedenine zarar vermesinin ortak dü?üncemiz olmas?ndand?r.’’  vegansaglik. pro adresinden bilgilere ula?abilirsiniz. Hastahaneler, hayvansal salg?lar kulland??? için hasta olan insanlarla dolu.

Hayvansal g?dalar yerine bitkisel kaynakl? beslenmeyi mi öneriyorsunuz?

?nsanlar?n bitkisel beslenmesinin yanl?? olmad???n? bilimsel çal??malar ile aç?klayan Food Choices, What The Health belgesellerini de izleyebilirsiniz. Tekrardan bitkisel beslenmenin ve veganl???n farkl? oldu?unun alt?n? çizmek istiyorum. Bitkisel beslendi?imizde, hayvanlar? yaln?zca yiyecek ve içeceklerimizde kullanmam?? oluyoruz fakat hayvan kullan?m? yaln?zca beslenme ile s?n?rl? de?ildir hayvanat bahçeleri, hayvanl? sirkler, deney laboratuarlar?, kozmetik ve giyim sektörlerinde de gereksiz yere hayvanlar? kullan?yoruz. Hayvanlar? kullanmamak insanlar, hayvanlar, do?a için sa?l?kl?d?r bunu da Cow Spiracy: The Sustainability Secret belgeselini izledi?imizde aç?kça görüyoruz. Aç?k Radyoda Türlerin Ya?am Hakk? Program?nda Uzm. Dr. O?uzcan K?n?ko?lu, Covid-19 pandemisi üzerinden hayvan kökenli salg?lar?n, maddelerin kullan?m?yla viral hastal?klar aras?ndaki ba?lant?y? anlat?yor. Yay?n kayd?na Türlerin Ya?am Hakk? Program?n?n internet ar?ivinden ula?abilirsiniz mutlaka dinlemenizi öneriyorum. ?stanbul Veteriner Hekimleri Odas? Ba?kan?, Dünya Sa?l?k Örgütü’nün de aç?klamalar?n? referans alarak ellerindeki veriler ile evcil hayvanlar?n Covid-19 ta??d???na ve bula?t?rd???na dair bir kan?t ve kay?t olmad???n? söylüyor. Bu dönemde sokaklardaki ve bar?naklardaki hayvanlar? unutmamal?y?z. Onlar? biz evcille?tirdik ve ilgilenmekle yükümlü oldu?umuzu dü?ünüyorum.