E?ber KAYA

‘’Onlar ümidin dü?man?d?r, sevgilim,

akar suyun

meyve ça??nda a?ac?n,

serip geli?en hayat?n dü?man?.’’

Yaz?ya, konudan da ba??ms?z olmamak kayd? ile 3 Haziran 1963’ün y?ldönümü sebebi ile geçti?imiz hafta bir kez daha and???m?z Naz?m Hikmet’in bir ?iiri ile ba?lamak yersiz olmasa gerek. Sayfalarca yazarak AKP iktidar?n?n tar?msal üretimde bu zamana kadarki savruk yakla??mlar?n? bir nebze de olsa anlatabilmek mümkün. Ancak i?in temelinde yatan gerekçeyi ve AKP’nin mevcut uygulamalar?n?n ard?nda yatan esas niyeti Naz?m kadar güzel özetleyebilmek ise gerçekten çok zor.

AKP’nin, tar?m politikalar? ile ilgili 33 maddeden olu?an bir torba yasa teklifi haz?rl??? içerisinde oldu?una dair haberler geçti?imiz haftalarda bas?nda yer alm??t?. Haziran ay? içerisinde TBMM'ne sunulaca??na dair öngörülerle birlikte, haz?rlanan torba teklifin yamal? bohça k?vam?nda olaca?? a?ikar. Yap?lmas? planlanan de?i?ikliklerin özellikle son süreçte siyasi tercihler, iklim ve COVID- 19 pandemisi ile birlikte iyice açmazda olan üreticilerin dertlerine derman olmas?n? beklemek AKP’nin geçmi? dönemlerdeki tar?m karnesine bakarak mümkün de?il. Haberlerde yer ald??? kadar?yla taslak metinden anla??lan havanda su dövüldü?üdür.

Bas?nda yer alan haberlere göre; sunulmas? planlanan yasa de?i?ikli?i teklifinde tar?msal alanlar?n kullan?m?, sulama kooperatiflerinin bakanl??a devri, kamuya ait ormanlar?n özel ki?i veya kurumlarca kullan?lmas?n?n önünün aç?lmas?, av turizminin art?r?lmas?na yönelik tedbirler, tütüncülük ile alakal? düzenlemelerin gayet mu?lak cümlelerle yeniden ?ekillendirilece?inden bahsediliyor. Bunlar?n içerisinde en dikkat çekici olan düzenleme ise tar?msal alanlar?n kullan?m?na ili?kin yap?lmas? planlanan de?i?iklik.

Özellikle tar?msal amaçl? arazi kullan?m?na ili?kin yap?lmas? planlanan düzenlemede plan ve projelere ayk?r?l?k durumunda uygulanacak cezalar?n yeniden düzenlenece?i bilgisi dikkat çekici. Bu bile haz?rlanan yasa düzenlemesinin trajik boyutunu gözler önüne sermeye yetiyor. Sadece AKP hükümetleri zaman?nda Türkiye’deki toplam tar?msal alanlar?n %10’unun vas?f kayb? gibi çe?itli gerekçelerle in?aat ve maden firmalar? ile uluslararas? g?da tekellerine pe?ke? çekildi?ini hat?rlad???m?zda bile yap?lmas? arzulanan?n üreticinin ihtiyaçlar?na cevap vermekten fersah fersah uzakta oldu?unu rahatl?kla görebiliriz. Bu duruma Soma’da, Yata?an’da ve ba?ka yerlerde termik santraller u?runa katledilen zeytin a?açlar? da yak?larak yerlerine oteller yap?lan tar?m arazileri de ?ahittir. Sadece bu düzenleme ile bile üreticinin daha fazla bürokratik prosedüre bo?ulaca?? ve kendi tarlas?n? i?lemek için bile y???nla para ödemek zorunda kalaca?? ortadad?r. Bu durumun do?al sonucu olarak da üreticinin üretimden vaz geçmesi ya da tarlalar?n? terk etmesi ?a??lacak bir durum olmamal?d?r.

Konu ile alakal? olarak daha kapsaml? bir de?erlendirmeyi, de?i?iklik teklifinin meclise sunulmas? ile daha somut verilerle yapabilmek mümkün olacak. Ancak AKP’nin ülke tar?m?n? iktidar? süresince nas?l bitme noktas?na getirdi?i ile alakal? somut verilerle de?erlendirme yapabilecek durumday?z.

Akp’nin Tar?m Politikas?zl???

Mersin milletvekili ve HDP Tar?m Komisyonu ba?kan? R?dvan Turan’?n deyimi ile “Uluslararas? s?n?f tekellerine ve ola?anüstü imkânlar açan, onun içinde eme?i, yoksulu, köylüyü, küçük aile çiftçili?ini, tar?mda kad?n eme?ini görmeyen ve organik tar?m?n yap?lmas? için gerekli ko?ullardan bir haber olan’’ (1) AKP hükümetleri süresince tar?msal üretim ve bu durumun tüketicideki yans?malar?n?, bu güne dek ya?ayarak tecrübe ettik. Son 18 y?ll?k süreç içerisinde iktidar, özellikle küçük üreticiyi uluslararas? tekeller kar??s?nda yaln?zla?t?rarak, yine R?dvan Turan’?n deyimi ile ‘’kendi tarlas?nda bekçi’’ haline getirdi. Bu durumun sonucunda üretimin mahiyetinin de?i?mesiyle birlikte gerçekle?en g?da enflasyonu sonucunda tüketici de en az üretici kadar ma?dur oldu.

Tohumculuk Kanunu

AKP’nin ola?anüstü marifeti sonucu olu?turulan Tohumculuk Kanunu’yla yerli tohumlar?n ticareti yasakland?, yasa?a uymayanlara para cezas? uygulamas? getirildi. Bahse konu yasan?n 12. maddesinde; “Bakanl?ktan yetki almadan tohumluk yeti?tiren, i?leyen, sat??a haz?rlayan, da??tan ve satan ki?i ve kurulu?lara 10 bin Yeni Türk Liras? idari para cezas? verilir. Fiilin tekrar? halinde para cezas? iki kat olarak uygulan?r. Bu tohumluklara Bakanl?k taraf?ndan el konulur”(2) denilerek uygulanacak yapt?r?m net bir ?ekilde ifade ediliyor. Yine yasa ile sertifikal? tohum uygulamas?na geçilerek, yüzy?llardan bu yana üreticinin kendi yeti?tirip ay?rd??? tohumla ba?? kesilerek, üreticinin tohumda çok uluslu ?irketlere ba??ml? olmas? sa?land?.

AKP, yerli tohumla u?ra?maya bu yasadan sonra da devam etti. 22 Aral?k 2016’da Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birli?i’nin (TSÜAB) Antalya’da düzenledi?i “Milli Tar?mda Tohumculu?un Rolü ve Gelece?i” konulu çal??taya kat?lan dönemin G?da, Tar?m ve Hayvanc?l?k Bakan? Faruk Çelik, burada yapt??? konu?mada “2018 y?l?nda sertifikal? tohum kullanmayan destek alamayacak” diyerek iktidar?n yerli tohuma dü?manl???n? bir kez daha ilan etti. (3)

Borç Bata??ndaki Çiftçi

Son 18 y?l içerisinde bilinçli bir ?ekilde uygulanmakta olan tar?m politikalar?n?n sonucunda, AKP’nin ithalat tercihi ile çiftçinin tarlas? ile ba??n?n kopar?lmas? amaçland?. Buna ra?men üretime devam etmeye çal??an çiftçi ise bankalara ciddi anlamda borçland?. Yani, neoliberal politikalar?n y?lmaz savunucusu haline gelmi? AKP iktidar? süresince, üretimi devam ettirmek isteyen üreticilerin tarlalar?ndan sonra en çok u?rad??? yer bankalar oldu. 2002'de çiftçilerin bankalara kredi borcu yakla??k 2,5 milyar lira iken, 2019 y?l? sonu itibar? ile bu borç miktar? yakla??k 64 kat artarak 160 milyar liraya ula?t?.

2004 y?l?nda tar?m alan?nda kullan?lan kredilerde geri ödememe oran? %3,37 olurken, bu oran 2019 y?l?nda %4,7’ye ç?kt?. 2004 y?l?nda geri ödenemeyen kredilerin toplam? 211 milyon TL iken, 2019 y?l?nda takibe dü?en kredilerin tutar? ise 4 milyar 820 milyon oldu. Tarlada üretti?i ürün, ithalat cenderesi alt?nda b?rak?larak para etmeyen çiftçilerin topraklar?na ise bankalar el koydu. Borcunu ödeyemeyen kimi çiftçi ya?am?na son verirken, ço?unlu?u ise köyden kente göç ederek; hizmet sektöründe asgari ücretle, asgari ya?am ko?ullar?nda hayat?n? sürdürmeye mecbur b?rak?ld?.

Uluslararas? Anla?malar ve Neoliberal Tar?m Politikalar?

2000 y?l?nda IMF ile yap?lan stand-by anla?mas?na kendi iktidar? zaman?nda da sad?k kalan AKP, bu anla?ma çerçevesinde fiyat, girdi maliyeti ve kredi desteklerini kald?rarak ‘’Do?rudan Gelir Deste?i’’ uygulamas?na geçti. Yine bu anla?man?n sonucu olarak küçük ve aile tipi i?letmelerin ayakta kalmas? neredeyse imkâns?z hale getirilirken, tar?msal alanlar ve tar?msal ürünlerdeki piyasa belirleyicili?i uluslararas? tekellerine b?rak?ld?. Hayvanc?l?kta, ihtiyaca cevap olabilecek düzeyde olmasa da desteklerin hak edilmesi için hayvan say?s?n?n belli bir say?dan fazla olmas? gibi bahanelerle bu alanda büyük ?irketlere desteklerden faydalanmalar? konusunda kolayl?klar sa?land?..

AKP’nin 2006 y?l?nda kendi iktidar? zaman?nda yasala?t?rd??? 5488 say?l? Tar?m Kanunu gere?i, bütçeden tar?ma ayr?lan kaynak, gayrisafi millî hâs?lan?n en az %1’i düzeyinde olmas? gerekirken; bu oran bu zamana kadar %0,6 - %0,8 aral???nda kald?. Yine ayn? yasaya göre bu zamana kadar üreticiye verilmesi gereken destek miktar? 318 milyar TL iken, ödenen miktar 141 milyar TL olarak gerçekle?ti. Tar?mda üretici yerine sermayeye hizmet eden AKP iktidar? süresince; tar?mda tarlalardan kopu?, tar?msal ürünlerin pazarlanmas?nda çiftçiyi yok sayan uygulamalar ve k?rsal nüfusun yoksullu?u artarak devam etti.  

Çiftçi Üretimden Vazgeçiyor

Çiftçiler, son yirmi y?lda 3,5 milyon hektar i?lenebilir tar?m arazisini ekmekten vazgeçti. Çiftçi Kay?t Sistemi (ÇKS)`ye kay?tl? çiftçi say?s? 2003 y?l?nda 2,8 milyon iken günümüzde 2,1 milyona dü?tü, yakla??k 700 bin çiftçi son derece yetersiz olan tar?m deste?ini bile almay? b?rakt?. Gerek üretim alanlar?n?n daralmas?, gerekse çiftçi say?s?ndaki dü?ü?, tar?mda bir üretim sorunu oldu?unu aç?kça göstermektedir. Tar?m alanlar?n?n, tar?msal üretimin, çiftçi say?s?n?n, k?rsal alan nüfusunun sürekli dü?tü?ü bu süreçte, en büyük pay arac?lara ve sözle?meli tar?mla çiftçiyi ta?eronu olarak kullanan büyük ?irketler ile ithalatç? firmalara gitmektedir. Tar?msal girdi fiyatlar? enflasyonun üstünde olurken, tar?msal ürünlerin tarladaki fiyat? enflasyonun alt?nda, marketteki fiyat? enflasyonun üstünde kalmakta, üreten çiftçi para kazanamamakta, tüketiciler ise pahal? g?da tüketmektedir.(4)

AKP’nin ?thalat Sevdas?

Tar?mda ithalata dayal? uygulamalarla çiftçi üretimden uzakla?t?r?l?rken, Türkiye tar?msal ürünlerde d??a ba??ml? hale getirildi. Son 18 y?ll?k AKP iktidar? boyunca tar?mda 77,6 milyar dolarl?k ihracat yap?l?rken, 104,6 milyar dolarl?k ithalat yap?ld?. ?thalat lehine olumsuz anlamda de?i?en bu dengede üreticiyi korumak yerine tekellerin istilas?n? kolayla?t?ran AKP, özellikle son iki y?lda bu?day ithalat?nda rekor k?rd?.

Girdi Maliyetleri

AKP’nin iktidarda oldu?u y?llar içerisinde resmi makamlar?n verilerine göre tar?msal ürünlerin devlet taraf?ndan aç?klanan al?m fiyatlar? yakla??k %300 - %350 oran?nda artarken ayn? dönemde; gübre fiyat? %500, mazot fiyat? %400, hayvan yemlerinin fiyat? ise %550 oran?nda art?? gösterdi. Yani tar?msal üretimi gerçekle?tiren çiftçiler cezaland?r?l?rken, herhangi bir çaba göstermeden bu ürünleri al?p satan arac?lar kazançlar?n? zahmetsizce artt?rd?. Üretici ise bu durumun sonucunda gerçekle?en g?da enflasyonundan do?rudan sorumlu olmamas?na ra?men ithalat sopas? ile cezaland?r?ld?.

Tar?msal K?T’lerin özelle?tirilmesi

AKP’yi var eden ko?ullar? yaratan ekonomik kriz sürecinde, 2000 y?l?nda imzalanan stand-by anla?mas? ve di?er uluslararas? ticaret anla?malar?n? AKP hükümetleri iktidara geldi?i ilk günden itibaren uygulamaya devam etti. Bu süreçte TÜGSA?, ?GZA?, TEKEL, SEK, ?eker fabrikalar? gibi K?T’leri özelle?tiren AKP, üretici ve tüketiciyi piyasa regülasyon mekanizmas?ndan saf d??? etmi? oldu.

2000 y?l?nda Dünya Bankas? zoruyla ç?kar?lan 4572 Tar?m Sat?? Kooperatif ve Birlikleri Hakk?nda Kanun ile tar?m sat?? kooperatif ve birlikleri mali desteklerden yoksun b?rak?larak i?levsizle?tirilerek bu kurumlar?n özelle?tirilmesi ya da ürün alamaz hale gelmesi sa?land?. Bunun yerine 9 Nisan 2020 tarihinde, g?da sahtekarl??? nedeniyle onlarca defa bakanl?k taraf?ndan afi?e edilen ?irketlerin kurucu orta?? olan Mehmet Okan Ate? ise Tar?m Kredi Marketleri genel müdürlü?üne vekaleten atand?.

Sonsöz Yerine

Birçok sektörde oldu?u gibi tar?msal üretim alan?nda da AKP, ülkedeki tar?msal örgütlülüklerin zay?fl???ndan faydalanarak y?ldan y?la daha da pervas?zla?arak tar?m emekçilerini yok sayarak tar?msal üretimi ve tar?msal alanlar? azaltmay? ba?ard?. Bu durumun bilinciyle hareket eden AKP, çokuluslu ?irketler ve etraf?nda uydula?t?rd??? yerli sermaye sahiplerinin ç?karlar?na hizmet etmeye devam etti. Uygulanan neoliberal politikalar?n sonucunda çiftçi giderek yoksulla??p tarlalar?n? terk etti.

Bu noktada çiftçiler ve üreticiler için tek ç?k?? yolu; halk?n sa?l?kl? ve kaliteli g?daya ucuz bir ?ekilde ula?mas?n? sa?layabilmek ad?na kendi örgütlenmelerini yaratabilmek, mevcut tar?msal örgütlerin demokratik bir i?leyi?e kavu?malar?n? sa?layabilmektir. Uygulanan konjonktürel politikalara ancak bu ?ekilde bir kar?? ç?k???n kazanabilmesi mümkündür. Ve ancak böyle bir örgütlenme birlikteli?inin sa?lanabilmesiyle tar?mdaki mevcut sermaye yanl?s? sistemi y?k?p, gerçek sahibi olan tar?m üreticileri ve tüketicilerini söz sahibi k?labilmek mümkün olacakt?r.   

(1) http://yeniyasamgazetesi1.com/turan-akp-tarim-tekellerine-calisiyor/

(2) https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5553.pdf

(3) http://zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=32847&tipi=24&sube=0

(4) http://zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=32716&tipi=3&sube=0