Eşber KAYA

‘’Ve sanki hiç yaşamamış gibi ölen.
Ve soframızdaki yeri,
Öküzümüzden sonra gelen...”

Tarım, Türkiye’ de içinde sayılmak üzere birçok ülkede kadın işçiliğinin yoğun olduğu bir sektör. Yerleşik hayata geçişten bu yana var olan tarımsal faaliyetler hem üretim hem de tüketim biçimlerinde coğrafyaya, kültüre ve ürünün özelliklerine göre farklılık gösterseler de kadının tarımdaki emeğinin yoğunluğu neredeyse hiç değişmeden artarak süregelmektedir. (1)

Tarım sektöründe kadının emeği; genel olarak aile emeği içerisinde değerlendirildiğinden resmi rakamlara göre kadın, gelir getirici bir iş yapmıyor göründüğü için istihdamın bir parçası olarak da değerlendirilmiyor. Her ne kadar yaptıkları iş ve oluşturdukları katma değerin maddi anlamı büyük olsa da devlet nezdinde ve pratikte ev kadını olarak değerlendiriliyorlar.

Türkiye’de 2,5 milyon tarım işçisi kadın, günde 16-17 saat çalışmalarına rağmen, iş sağlığı ve iş güvenliği alanının “görünmeyenleri” adeta. Emeklerinin karşılığını alamadıkları gibi kayıt dışı çalışmanın getirdiği birçok hak gaspıyla da karşı karşıyalar. Mesaileri tarlayla sınırlı olmayan tarım işçisi kadınlar, ailelerinin yaşamından da sorumlular. Çalışma koşullarının zorluğu ile birlikte yemek, çamaşır ve bulaşık gibi günlük işler de omuzlarına yüklenen kadınların sabah saat 05.00’da başlayan mesaileri evde gece yarılarına dek sürüyor. (2) Köylerde kadın emeğini yok sayan egemen anlayış, bu hali ile kadını aynı zamanda ekonomik olarak geri bıraktırmakta ve yoksullaştırıyor.

Yapılan akademik çalışmalara (3) göre ise mevsimlik gezici ve geçici tarım işçisi kadınlar tarlalarda günde 12-14 saat arası çalıştıktan sonra çadır temizliği, su temini, çocuk ve yaşlı bakımı, yemek, bulaşık, vb. işlerle ilgilenmektedirler. Böylece mesaileri hiç bitmemektedir. Kadınlar, küçük çocuklarına yeterince zaman ayıramadıklarını ve aile içerisinde eğer bakıma muhtaç bebek veya çocuk varsa bunların bakımının kız çocukları ya da beraberlerinde getirdikleri yaşlılar (babaanne, anneanne) tarafından üstlenildiğini belirtmişlerdir. Ayrıca kadın işçilerin kimi zaman çalışılan bölgede yaşayan erkekler, kimi zaman da aynı alanda çalışan erkek işçiler tarafından çoğunlukla tacize uğradığı üstü kapalı olarak dile getirilmiştir.

Tarım sektöründe kadın emeğinin değersizleştirilmesi ve görünmezliği ise en belirgin olarak mevsimlik tarım işçiliğinde gözlemleniyor. Mevsimlik tarım işçiliği, barındırdığı olumsuz koşullar nedeni ile zaten düzeltilmesi gereken koşullara sahip iken, bu durum kadınlar için daha da zorlayıcı koşulları içerisinde barındırıyor.

2017 tarihli Tarımda Mevsimlik İşçi Göçü Türkiye Durum Özeti raporunda da belirtildiği gibi, ailece göç eden kadın ve erkek mevsimlik işçiler arasında göç edilen yerdeki çalışma koşulları nedeniyle cinsiyete dayalı işbölümü daha da keskin hale gelmektedir. Çalışma sürecine çocuklar da dâhil oldukları için kadınlar, erkekler, kız çocukları ve erkek çocukları arasında ücret farklılıkları oluşmaktadır.

Aynı raporda belirtilen verilere göre mevsimlik tarım işçilerinin ücretleri konusunda ülke çapında kabul görmüş bir sistem ve ücret dengesi söz konu değildir. Bunun yanı sıra kadın, erkek ve çocukların arasında ücret dengesizliği görülmektedir. Kadınlar erkeklerle aynı işi yapmalarına rağmen erkeklerden daha az ücret almaktadırlar. Ücretle ilgili tüm işlemler, iş sürecine aktif bir şekilde katılmalarına rağmen, kadınlar dışlanarak yapılmaktadır.

Türkiye'de tarım işçileri arasında en zor koşullarda yaşamını sürdürenler gezici olarak çalışan kadın tarım işçileridir. Çünkü, bu kesim hem aile yaşamının hem de çalışma yaşamının verdiği zorlukları birlikte taşımaktadır. (4) mevcut durumun bir an önce düzeltilmesi ve tarımda kadın emeğinin görünür kılınması için kadın tarım emekçilerine sosyal ve yasal güvence sağlanmalıdır. Kadın işçilerin çalışma ilişkisinden kaynaklı birincil hakları olan ücret hakkı eşit şekilde verilmelidir. Kadın emekçilerinin çalışma alanlarında şiddet görmesinin önüne geçmek için her türlü yasal düzenleme ve mekanizmalar kurulmalıdır. Kadınların tarla dışındaki ev işlerindeki çalışma saatleri dikkate alınarak erkek işçilerle eşit şekilde düzenlenmelidir. (5)

(1) https://www.turktob.org.tr/upload/dergi16/10-12.pdf

(2)https://www.evrensel.net/haber/419092/tarim-iscisi-kadinlar-tarlada-bize-bagirip-cagiriyorlar-hakaret-ediyorlar

(3)http://web.b.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=c4daad88-4d6c-49cc-aab5-d87a7b7232c4%40pdc-v-sessmgr02

(4) http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/15/1309/15224.pdf

(5) https://www.hdp.org.tr/Images/UserFiles/Documents/Editor/Bultenler/TB-Mayis-TR.pdf