Hasan Yaz?c? (*)

Shutterstock

“Sözcükler ben ne demek istiyorsam, o anlama gelirler, ne eksik ne de fazla.” – Alis Harikalar Diyar?nda (Lewis Carroll) 

Pandemi bir yandan, Turkuaz Tablo di?er yandan, akl?m? çok çelmeye ve can?m? olabildi?ince s?kmaya devam ediyor.  Ne olur hep beraber ve hiç unutmayal?m. Bir pandemide ilaç ve a?? kadar önemli olan toplum güveni ancak ve ancak bildi?ini ve bilmedi?ini do?ru söylemekle kazan?l?r.  Toplum güveninin di?er, hem de ya?amsal, ç?kt?s? toplumdaki, halen pek de?er vermedi?imiz, ortak ak?ldan yararlanmakt?r.

Sa?l?k Bakanl???’n?n 30 Eylül 2020 tarihli vakan?n hastaya dönü?ü aç?klamas?nda– Bakanl???n diyorum çünkü her ne kadar bildirileri Say?n Bakan okuyorsa da en az?ndan gösterdi?i say?lar ve grafiklerde do?al olarak yo?un yard?m al?yor – halk sa?l???, toplum ç?kar? yapay ikilemi d???nda ?u önemli iki sorun da var.

Hasta/vaka say?s? ayr?m?

Aç?klamada yak?nmas?z virüs ta??y?c?lar?n?n (son tan?ma göre vakalar) filyasyon sonucu bulundu?unda bu ki?ilerin karantinaya al?nd???n?, genellikle 1 hafta sonra testlerinin  negatif ç?kt???n? ve bu nedenle de böyle ki?ilerin salg?n aç?s?ndan birinci derecede önemli olmad?klar? söyleniyor. Daha sonra da “Asemptomatik koronovirüs pozitifleri sürecin birinci dereceden sorunu görmek salg?na bak??ta hala Mart ay?nda kalm?? olmak demektir.” deniyor. Kat?lm?yorum.

Filyasyonun yakalad??? ta??y?c?lar, tan?m üzere, yakalanm?? hastalar?n ve vakalar?n yak?n temasta olduklar?d?r. Ancak bir de serbest toplumda güncel olarak yak?n temasta olduklar? insanlar aras?nda hiç hasta veya vaka bulunmayan çok say?da ta??y?c? da var. Bu insanlar ta??y?c? olduklar? bilinmedi?inden vaka olmaya da terfi etmemi?lerdir ve mesafe kural?na uyulmayan, kapal? ortamlarda o güne kadar olan salt ta??y?c?l?klar? bula?t?r?c?l??a dönü?ür.

Bildiride salg?n? esas yayanlar?n semptom gösteren ta??y?c?lar (yani  hastalar) oldu?u söyleniyor. Hastalar?n, salt ta??y?c?lara (yani vakalara) göre daha fazla bula?t?r?c? oldu?u, Dünya Sa?l?k Örgütü (DSÖ)’nün ve Amerikan Hastal?k Kontrol Merkezi (CDC)’nin  de destekledi?i bir görü?. Ancak bu görü?ü do?ru anlamak gerek.

Bir çal??maya göre bu oran 3:1 [1].  Yani bir hastan?n üç ki?iye hastal?k bula?t?rd???n? varsayarsak bir vakan?n 1 ki?iye hastal?k bula?t?rd???n? dü?ünebiliriz. Üstüne üstlük ciddi bir Güney Kore çal??mas?nda hastalar ve vakalar aras?nda virus yükü bak?m?ndan bir  fark olmad??? bildirildi [2]. Yani belirti gösterse de göstermese de enfekte olmu? ki?ilerin solunum yollar?nda ayn? yo?unlukta virüs bulunuyor. Yine ayn? çal??mada 110 ta??y?c?n?n 13-20 gün sonra 21’inin hastaland??? görüldü. Bu önemli çal??ma bize, pandemiyle sava?ta, toplumdaki vaka say?s?n?n bilinmesinin hasta say?s?n?n bilinmesi kadar önemli oldu?unu bir kez daha hat?rlat?yor.

Zatürre oran? nedir?

Turkuaz Tabloda 29 Temmuz’da, vakan?n hastaya dönü?mesi d???nda di?er önemli bir de?i?iklik zatürre oran? diye bir kavram?n peydah olmas?yd?. Aç?kça söyleyeyim bu oran?n  ne oldu?unu, orandaki paydan?n ne oldu?u söylenmedi?i için, hiç anlam?yordum. Di?er taraftan Sa?l?k Bakanl??? verilerine göre bir yandan a??r hasta say?s? artarken söz konusu oran giderek dü?üyordu. Nas?l olurdu? A??r COVID 19 hastas? demek, bir yerde a??r zatürre hastas? demektir. Say?n Koca 30 Eylül konu?mas?nda bu orandan söz etti ve hatta ilgili bir grafik de gösterdi. Çok dikkatli, kay?tlara döne döne bakarak, defalarca izledim yine de anlamad?m.

Dikkat ederseniz yukar?da Sa?l?k Bakanl??? verilerinin haz?rlanmas?nda Bilim Kurulu’ndan hiç söz etmedim. Neden, anlatay?m. Sahadan gelen veriler do?rudan Sa?l?k Bakanl???’nda toplanmaktad?r ve bunun sonucu tablolar?n haz?rlanmas? do?al olarak Bakanl???n i?idir. Ancak Bilim Kurulu’nun  söz konusu verileri yorum ve bunun sonucu bakanl??a görü? bildirmek gibi ülke aç?s?ndan ya?amsal bir görevi vard?r. Herhangi bir say?n?n yorumu  ise o say?n?n tam neyi gösterdi?inin kesin tan?m? olmadan yap?lamaz.  Gerçekten çok merak etti?im  Bilim Kurul’u üyeleri söz konusu say?lar?n, örne?in alt?n? çizdi?im zatürre oran?n?n, ne anlama geldi?ini biliyorlar m?? Ancak yine alt?n? önemle çizeyim. Biliyorlarsa da bilmiyorlarsa da bu hemen tüm hocal?k u?ra??n? say?sal ve nesnel t?bba vermi? biri olarak beni çok üzecek.

Hasan Yaz?c?
Bilim Akademisi üyesi
?stanbul Üniversitesi, Cerrahpa?a T?p Fakültesi emekli ö?retim üyesi

Kaynaklar:

[1] H. Zhau, “COVID-19: asymptomatic carrier transmission is an underestimated problem”, Epidemiol Infect. 2020; 148: e116. 11 Haziran 2020. doi: 10.1017/S0950268820001235
[2] S. Lee ve ark. “Clinical Course and Molecular Viral Shedding Among Asymptomatic and Symptomatic Patients With SARS-CoV-2 Infection in a Community Treatment Center in the Republic of Korea” JAMA Intern Med. 6 A?ustos 2020. doi:10.1001/jamainternmed.2020.3862

Link: https://sarkac.org/2020/10/turkuaz-tablo-uzerine-notlar-ve-ortak-akil/

Kaynak: sarkac.org, 13.10.2020