Yüksel I??k

A??k Mahzuni ?erif, 1940[1] y?l?nda, Kahramanmara?’?n Af?in ?lçesine ba?l? Berçenek Köyünde do?du. As?l ad? ?erif C?rak olan Mahzuni’nin babas?n?n ad? Zeynel annesininki ise Döndü’dür. Kendi geçmi?ini anlatt??? bir dörtlü?ünde ?öyle demektedir:

“Göçüm kalkm?? Acemistan boyundan

Sülalem sulanm?? Dersim suyundan

Dünyaya geldik Zeynel soyundan

Hemen gitme tatl? can?m geri dön.”

 Köken olarak Barginekli A?uçan Türkmenleri'nden gelen A??k Mahzuni’nin do?du?u köyde ilkokul olmad??? için bir süre Elbistan’a ba?l? Alembey Köyü’nde Lütfü Efendi Medresesinde eski Türkçe dersleri alarak okuma ve yazma ö?rendi.

KUR’AN E??T?M? ALAN SA?LAM B?R MUHAL?F!

Kur'an e?itimi ald??? da vakidir!

Mahzuni o günleri ?öyle anlatmaktad?r:

“Köyde ilkokul yokmu? o zamanlar. Belli bir ya?a gelen çocuklar Elbistan?n Alembey Köyü'nde Hac? Lütfi Efendi' nin açt??? Haf?z Kuran kursuna gidermi?. Ya??m ö?renim ça??na geldi?inde babam?n iste?i üzerine ben de Lütfi Efendinin medresesinde haf?z kursuna devam etmek üzere Alembey köyüne gittim, geldim... Bizim çevremizde kocaman bir yobaz bulutu döner. Hac? Lütfi Efendi hiç çekinmeden, can?n?n istedi?i ?ekilde, bilmedi?imiz dillerle, bilmedi?imiz isimlerle fetvalar verirdi durmadan. Arapçay? o zaman ö?rendim. ?imdi Arapça yaz?p okuyabiliyorum. Lütfi Efendinin medresesinde üç buçuk sayfada kald?m.”[2]

Bercenek Köyüne ilkokul gelir gelmez kaydolan ve zamanda bitirip ilkokuldan mezuniyet diplomas?n? alan A??k Mahzuni, askerli?e heves etmi? bu nedenle 1956’da Mersin’de bulunan Astsubay Haz?rl?k Okulu'na girmi?, buradan 1959’da iftiharla mezun olmu?tur. 1960 y?l?nda Ankara Ordu Donat?m Teknik Okulu'nu bitirmi?; sonraki y?llarda okudu?u Ordonat Teknik Okulu mahkemeye dönü?türüldü?ü için okudu?u s?n?fta yarg?lanm??t?r. Her astsubay gibi O da, 27 May?s 1960 Darbesinde görev alm??t?r.

Bu arada daha ilkokul ça??nda, 12-13 ya?lar?ndayken anne ve babas?n?n zoruyla ni?anland??? day?s?n?n k?z? Emine ile 17 ya??ndayken ?mam Nikah? yaparak evlenmi?; bir de k?z? olan Mahzuni, bu evlili?ini sürdüremeyece?ini anlay?nca yazd??? bir mektupla Emine’yi bo?am??t?r.

YERLE??K DÜZENE MUHAL?F!

Askerli?e olan ilgisi devam eden Mahzuni’nin bir ba?ka ilgisi de ba?lamad?r. Astsubay Okulu’nda okurken A??k Fezali olarak da bilinen amcas? Behlül Baba’dan ö?rendi?i ba?lamaya olan ilgisi art?p, ?iirler, türküler söylemeye ba?lay?nca gördü?ü bask?lar sonucu ordudan ayr?lmak zorunda kalm??t?r.

 1961’de ?talyan as?ll? 14 ya??ndaki Sovina adl? bir k?za gönül vermi?; Sovina’y? kaç?r?p Berçenek’e getirmi? k?z?n ailesinin ?ikayetine ra?men ad?n? Suna yapt??? bu kad?nla evlenmi? ve Ferhat, ?irin ve Emrah adl? üç çocu?u olmu?tur.

Mahzuni, o günleri ?öyle anlatmaktad?r:

“Bir yandan 14 ya??ndaki k?z kaç?rm?? bir ki?i, bir yandan okul kaça??, bir yandan da askere gitme ça?? gelmi? bir asker kaça?? olarak aran?yordum.”[3]

1964’de askere giden Mahzuni, daha kundakta olan Emrah’?n hastalan?nca götürüldü?ü doktor taraf?ndan bak?lmamas? üzerine sonradan çok ünlü olan “aman doktor bak bebe?e” adl? türküsünü yazm??t?r. Bu olaydan k?sa bir süre sonra Suna da kendisini terk etmi?, Mahzuni, Ankara’ya yerle?mi?tir. Bu arada Fikret Otyam ile tan??m??; Otyam’?n giri?imleriyle gazetelerde Mahzuni’den bahseden yaz?lar ç?km??t?r.

T?P[4]’in destekledi?i A??klar Derne?i’nin kurucular? aras?nda yer alan Mahzuni, üçüncü evlili?ini, akrabas? da olan Fatma ile 1971’de yapm??, bu evlili?inden de dört çocu?u olmu?tur.

YA?ADI?I DÖNEM?N P?R SULTANI B?R MUHAL?F!

Ayn? y?l verilen 12 Mart Muht?ras?na kar?? ç?kan Mahzuni, dönemin Ba?bakan? Nihat Erim’i ele?tiren “Erim Erim Eriyesin” adl? türküsü nedeniyle 10.5 ay hapis yatm??t?r.[5]

Hapisten ç?kt?ktan sonra 1973’de ziyaret etti?i A??k Veysel taraf?ndan ayakta kar??lanm??; O güne kadar kimseyi ayakta kar??lamayan A??k Veysel, “gelen Pir Sultan olsa gerektir” demi?tir.

Mahzuni’ye “günümüzün Pir Sultan’?” denilmesinin böyle bir arka plan? mevcuttur. Mahzuni’de bir sohbette  A??k Veysel’e ve Pir Sultan Abdal’a olan yak?nl???n? ?öyle anlatmaktad?r:

“Geçmi?teki ozanlar?, ya?ayan ozanlar? bir bir inceledim. Kendime yol gösterici, eylem k?lavuzu olarak seçti?im Pir Sultan oldu. Ses olarak etkilendi?im Davut Sulari’dir. Toprak çocu?uyuz. Topra?a kar?? özlemimiz vard?r. Bunu da en iyi dile getiren Veysel Baba idi. Belirli bir derecede onun da etkisinde kald?m. Davut Sulari’den esinledi?im sese, Â??k Veysel mülayimli?ini katt?m. Dü?ün felsefemi de yukar?da belirtti?im gibi Pir Sultan’dan ald?m.”[6]

1989’da kurulan Halk Ozanlar? Derne?i Ba?kanl??? da yapan Mahzuni, üretti?i 58 kaset ile 1998’de, dünyada ya?ayan üç büyük ozan aras?nda birincili?e oturmu?; 2001’de, “ben de?il yedi sülalem K?z?lba?” dedi?i için hakk?nda soru?turma aç?lm??t?r.

1997’den itibaren nükseden hastal???, 17 May?s 2002’de O’nu aram?zdan alm??t?r.

Kendisini sol ve demokrat olarak tan?mlayan Mahzunu, 1963’den sonra benimsedi?i sol söylem nedeniyle pek çok kez tutuklanm?? ama ?iir ve türkülerinde sistemi ele?tirmekten geri durmam??t?r. Zamm? ele?tiren “Bu ne biçim adalettir /Öldürecek zam fakiri /Açl?k en büyük nahlettir /Öldürecek zam fakiri” dörtlü?üyle ba?layan ?iiri buna örnektir.

S?STEME MUHAL?F!

Sistemi ele?tiren “yuh yuh” ?iiri de, Mahsuni’nin politik duru?u aç?ndan önemlidir:

“Ne demek efendim beyle amele

Fakir soymak yak???r m? kemâle

Rü?veti hak bilip her dakka hile

Yap?p yap?p kafa çektim ise yuh.”

Zamma kar?? ç?kan Mahzuni’de, a?a??ya al?nan dörtlükte oldu?u gibi ba??ms?zl?k vurgusu da çok yüksektir.

“Türk Milleti Türk Milleti

Nerden gelmi? elin iti

Bu gidi?in sonu kötü

Amerika katil katil.”

Mahzuni ?erif, politik duru?undaki bu durumu aç?klarken ?öyle demektedir:

 “O güne kadar halk ozanl??? sürekli olarak istismar edilmi?ti. Halk ?iiri gelene?i, gül, bülbül, çiçek edebiyat? ile uyutma perhizi olarak kullan?lm??t?. ?lk amac?m bugüne kadar süre gelen bu kal?plar? k?r?p, y?kmak oldu. (?iirlerimde) olaylardan ve halk ya?am?ndan ald???m gerçekleri konu olarak i?ledim.”[7]

YURTSEVER B?R MUHAL?F!

Mahzuni’deki bu sol duru?, vatan sevgisiyle örtü?ürken, K?br?s meselesinde h?zla milliyetçi bir çizgiye gelmektedir. Bir ?iirinde, “Türkü, Kürdü, Arap ile Çerkez’e / Gölge olan ota??na kurban?m” derken K?br?s Sava?? için “Duracak zaman de?ildir /Yürüyün zalim üstüne /Ölen ölsün kalan yeter /Yürüyün K?br?s üstüne” demektedir.

Asl?nda çeli?kili gibi görünen bu durumu Arif Sa?, Mahzuni’nin iki dönemi olarak tasnif etmektedir. Ar?f Sa?’a göre “Mahzuni’yi de?erlendirirken ikiye ay?rmak laz?m, öyle de?erlendirmek laz?m. Çünkü ikisi de önemli. Birincisinde Mahzuni’yi ülkedeki devrim hareketinin içinde görüyorsunuz. Sonra 80’den sonra Mahzuni’yi daha böyle bir felsefi yap?n?n içerisinde görüyorsunuz. Daha olgunla?m??, daha slogan d???, daha böyle ak?l verici ?iirlerine rastl?yorsunuz. Tabi bu Mahzuni’nin yetene?inden kaynaklan?yor.”[8]

Mahzuni, ?iirlerinde ülkenin sorunlar?na, a?ka, sevgiye ve özellikle son dönemlerde tasavvufi konulara yer verdi?i gibi sa?l?k sorunlar?n?n doruk noktas?na ç?kt??? 1970’li y?llarda s?k s?k doktorlara gönderme yapm??t?r. A??k Mahzuni’nin bu konuya yönelik yakla??k 20 ?iirinin en ünlüsü “aman doktor”un ilk dörtlü?ü ?öyledir:

“Berçenek’ten yaya geldim

Aman doktor bak bebe?e

Be?i?ini elden ald?m

Aman doktor bak bebe?e.”

Mahzuni de bir çe?it halk a????d?r. Ancak kendisine bildi?imiz halk a??klar?ndan farkl? bir yol çizmi?tir. A??k Mahzuni’de, halk a??klar?nda bulunan at??ma, deyi?me ve kar??lama gibi eserler yazmad??? gibi hikaye de anlatmam??t?r.  Ama yeri geldi?inde hiç ba?vurmad??? deyi?meyi do?açlama yapabilme yetene?ine sahip oldu?unu da göstermi?tir.

“Genellikle â??k uygulamalar?n?n hiçbirini yerine getirmemekle beraber Mahzuni ?erif, ?brahim Tatl?ses’in sundu?u TV program?nda, beraber konuk olarak kat?ld?klar? Â??k Murat Çobano?lu ile do?açlama bir deyi?me yapm??t?r. Aya??n? kendi açt??? ve müzi?ini kendi belirledi?i deyi?me kar??l?kl? dörder dörtlük söylenmesiyle sona ermi?tir.”[9]

ÜRETKEN B?R MUHAL?F!

58 kasedi, türkülerinin yer ald??? toplam 8 kitab? yay?nlanan Mahzuni’nin,  gidereyak yazd??? ?u dörtlük, O’nun hayat?n?n özeti gibidir:

“Yüre?ime yare geldi,

Zaman doldu s?ra geldi

Benim Bayram günüm geldi

Süslenecek hal m? kald?.”

Mahzuni’yi anmay? amaçlayan bu yaz?y?, O’na dair bir de?erlendirme ile kapatal?m:

“Bir sanatç?n?n toplumdaki yeri, üstlenmi? oldu?u görevle do?ru orant?l?d?r. Görevini hakk?yla yerine getiren sanatç? ise toplumun benimseyip sevdi?i sanatç?lar aras?nda üst s?ralarda yer edinebilendir. A??k Mahzuni ?erif örnek sanatç? ki?ili?i ve sorumlulu?unun bilincinde ayd?n kimli?iyle Türk insan?n?n gönlünde taht kurmu?, sevilen sanatç?lar içerisinde hep üst s?ralarda yer alm??t?r. A??k Veysel’le birlikte yirminci yüzy?la damgas?n? vuran iki büyük halk ozan?ndan biri olan Mahzuni ?erif, anla??l?r bir dille söyledi?i ?iirlerinde ba?r?nda yeti?ti?i halk?n sorunlar?n? dile getirmi? ve ya?am? boyunca halk?n?n gözüpek bir sözcüsü olmu?tur.”[10]

17 May?s 2002’de sonsuzlu?a göçtü.

An?s?na sayg?yla!

NOT: Bu yaz?n?n orijinali, 2019’da ba?ka bir platformda yay?nlanm??, küçük düzeltmeler d???nda yaz?, aynen korunmu?tur.