Tweet |
MEHMET ERDAL / DATÇA
Datça Ya?am ?nisiyatifi, “Datça'da Ya? Almak” konulu söyle?iyi 07.09.2022 günü Özbel Kafe'de gerçekle?tirildi. Etkinli?in kolayla?t?r?c?s? Kadriye Bak?i, saat 19.30'da ba?layan söyle?inin aç?l???n?, kat?l?m?n yo?unlu?una vurgu yaparak ve tüm konuklara ho? geldiniz diyerek yapt?. Ard?ndan, son Gezi davas?nda tutuklanan arkada?larla dayan??mak için her Sal?, saat 18’de Berkin Elvan an?t? önünde yap?lan Gezi Dayan??mas? etkinli?ini duyurdu. Bak?i, söyle?inin konusuna ?u sözlerle geçti: “Bugün 7 Eylül. 6-7 Eylül 1955'te ayr?mc?l???n kurban? olan az?nl?klara yap?lan sald?r?lar? tekrar k?namak ve onlarla dayan??mam?z? bildirmek istiyorum; toplant?ya böyle ba?lamak istiyorum.
Toplumsal bar???, toplumsal dayan??may? ve e?it vatanda?l?k hakk?n? oldukça zedeleyen ayr?mc?l???n birçok biçimi var. Bugün ya?l?lara kar?? uygulanan ayr?mc?l??? konu?mak istiyoruz.”
Tüm ayr?mc?l?k türlerinin birbirleri ile zihniyet ili?kisi oldu?unu söyleyen Bak?i, sözlerine ?öyle devam etti. “Bir insan grubu toplumda günah keçisi ilan ediliyor, d??lan?yor, de?ersizle?tiriliyor. De?ersizle?tirilen ve d??lananlar?n, e?it haklara sahip olamayaca??ndan yola ç?k?l?yor. Bu, topluma kabul ettirilmeye çal???l?yor. Giderek, bu insanlar?n h?rpalanmas?na, dövülmesine, öldürülmesine bile ses ç?kar?lmaz oluyor. ?nsanlarda konuya dair duyarl?l?k azal?yor.
Ama burada tuhaf bir ?ey var; bunu hocam?za da sormak istiyorum. Ya? ayr?mc?l???, di?er bütün ayr?mc?l?klardan farkl? olarak her insan?n ba??na gelebilecek bir ?ey. Yani, dünyaya gelen ve uzun ya?ama gibi hedefi olan, ki hepimizin var, her insan?n, mutlaka bir gün ya?lanaca?? ve ya?l? oldu?undan dolay? ayr?mc?l??a u?rayaca?? aç?k. Buna ra?men, ya?l?lara yap?lan ayr?mc?l??a kar?? hem bunun çok yayg?n olmas? hem de tav?r almakta çok zorlan?lmas? beni çok dü?ündürüyor. Asl?nda en fazla kar?? ç?k?lmas? gereken bir ayr?mc?l?k türü olmas? gerekirken çok yayg?n bir ayr?mc?l?k türü olmas? ve çok az bir tepkiyle kar??la?mas?, gerçekten dü?ündürücü.”
Ya? ayr?mc?l???n?n kökeninde ne var? Neden ya?l? hayatlar daha de?ersiz? Neden ya? alm?? insanlar keyifli ya?am?n, sosyal hayat?n, üretimin, bilimin, kültürün, e?itimin d???na itiliyor? Sorular?na cevap aramak toplant?n?n ilk bölümünü olu?turdu.
?kinci bölümünde ise Datça'ya bu ba?lamda bir göz atmak vard?. Datça'da ya?am kime göre ayarlanm??? Kentteki ve köylerdeki ya?l?lar?n ekonomik durumlar? nas?l? Sokakta rahat gezebiliyor muyuz? Sa?l?k hizmetlerine ula??m durumu nas?l? Kald?r?mlar? kullanabiliyor muyuz? Toplu ula??m? nas?l kullan?yoruz? Bankada, resmi dairelerde i?lerimizi görürken zorluklarla kar??la??yor muyuz? Sosyal ili?kilerimiz ne durumda? K?sacas?, ya?l? insanlar Datça'da kendilerini nas?l hissediyor? Neyin eksikli?ini duyuyorlar?
Bak?i, Özgür Arun’u tan?tmak için a?a??daki bilgileri vererek sözü Arun Hocaya b?rakt?: Arun, 2013 y?l?ndan beri Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümünde Doçent Dr. olarak görev yap?yor. Ö?renimini Ortado?u Teknik Üniversitesinde tamamlad?. Daha sonra ara?t?rmalar yapmak için bir süre Berlin'de ya?ad?. Döndü?ünde, 2004-2011 y?llar? aras?nda ODTÜ Sosyoloji Bölümünde tekrar ara?t?rmalar?na devam etti. Özgür Arun, 2017 y?l?nda, Gerontoloji Yüksek Akademisi taraf?ndan yüksekö?retimde etkili ve yenilikçi bilim insanlar?na verilen Rising Star ödülüne lay?k görüldü. Kendisi, ayn? zamanda, SENEX Ya?lanma Çal??malar? Derne?i yönetiminde ve sahada yürütülen ara?t?rmalar?n içerisinde aktif yer almakta.
SÖZ ÖZGÜR ARUN’DA
Merhaba. Bugüne kadar çok say?da bilimsel toplant?ya kat?ld?m ama bugünkü kadar heyecan verici de?ildi. Böyle bir konuyu birlikte tart??abilme, üzerinde dü?ünebilme imkân?, mutluluk veriyor, gurur veriyor. Sizlerle, bugüne kadar edindi?im bilgileri, ya?lanma meselesiyle ilgili deneyimleri ve ara?t?rma bulgular?m?n bir k?sm?n? payla?mak ve tart??mak isterim.
Ya?l? haklar?ndan söz etmeye ba?lad???m?zda, asl?nda ihmali, ihlali, hak ihlalini, ayr?mc?l??? da konu?maya ba?layaca??z. Ya?l? haklar?n? konu?maya ba?lad???m?zda, asl?nda gelece?i konu?maya ba?layaca??z. Çünkü biz ya?lanma çal??malar? dedi?imizde sadece toplumun bir kesimi hakk?nda konu?muyoruz. Sadece ya?l?lar hakk?nda konu?muyoruz. Belki, ilk önce bu kavramlar? biraz açmak gerekecek; kime ya?l? denilir? Ya?l?l?k çal??malar? nedir? Ya?lanma çal??malar? nedir? Bunlar?n aras?nda farklar var.
YA?LANMA ÇALI?MASI
Ya?lanma çal??mas? dedi?imizde, do?umla ba?lay?p devam eden bir süreçten söz ediyoruz. Dolay?s?yla ya?lanma çal??malar? dedi?imizde, bütün ku?aklar? konu?maya ba?l?yoruz. Ya?l? haklar? dedi?imizde de asl?nda bütün ku?aklar?n haklar?na vurgu yapan, onlar?n gelece?ine yat?r?m yapan bir tak?m meseleleri gündeme getirmemiz gerekiyor. Çünkü hepimiz, haklar?m?z ile ya?lan?yoruz. Yani, her geçen y?l, haklar?m?z? yitirerek ya?lanm?yoruz, haklar?m?z ile ya?lan?yoruz.
Bugün dünyada, ne yaz?k ki küresel düzeyde ya?l? haklar?n?n güvence alt?na al?nmad???n? biliyoruz. Çocuk haklar?, engelli haklar?, çal??anlar?n haklar?, kad?nlar?n haklar?na ili?kin uluslararas? sözle?meler var; ne yaz?k ki, ya?l? insanlar?n haklar?na ili?kin bir uluslararas? sözle?memiz yok. Dünyada yok. Birle?mi? Milletlere ya?l? haklar?na ili?kin küresel bir sözle?menin hayata geçirilmesi için bask? yapan bir grup var, ya?lanma meselesini çal??an bir grup var. Biz de, Türkiye'de böylesi bir grubun temsilcisiyiz. Ya?lanma Çal??malar? Derne?i SENEX'in kurucular?ndan birisiyim. Bu anlamda, daha çok, sahada edindi?imiz bilgileri, ara?t?rmalardan edindi?imiz bilgileri, pratik olarak uygulamaya dönü?türmek istiyoruz.
Bugün, belki bunlar? örneklerle, sizlerin de soraca??n?z sorular çerçevesinde açabiliriz. Özellikle, sizlere, iki ara?t?rmadan bahsedece?im, ya?lanma çal??malar?yla ilgili. Bunlardan birisi, izleme çal??mas?; SENEX izleme ad?n? verdi?imiz bir çal??mam?z var. Bu çal??madan bahsetti?imde de ya? ayr?mc?l???n? biraz konu?mak istiyoruz.
YA? AYRIMCILI?I
Dikkatinizi çekmek isterim: Ya?l? ayr?mc?l???, demiyoruz, ya? ayr?mc?l???, diyoruz. Bunun bir sebebi var. Ya? ayr?mc?l???, çocuklara, gençlere, ya?l? insanlara kar?? da yap?labilir. Ya??ndan dolay?, kronolojik ya??ndan dolay? insanlar? d??lamak, insanlar?n haks?zl??a u?ramas?, damgalanmas? ya? ayr?mc?l??? anlam?na geliyor. Sen daha dünkü çocuksun, a?z?n süt kokuyor, demek de birisine kar?? ya? ayr?mc?l???n?n bir boyutunu olu?turuyor. Kocam?? öküzle çift sürülmez, demek de ya? ayr?mc?l???n?n bir ba?ka boyutunu olu?turuyor.
Ya? ayr?mc?l???, dünyada üç tür ayr?mc?l?ktan birisidir; ?rkç?l?k, cinsiyetçilik ve ya? ayr?mc?l???ndan söz ediyoruz. Ancak, di?er ikisinden çok daha sinsi bir ayr?mc?l?k türü, ya? ayr?mc?l???. Çünkü ya? ayr?mc?l???, kendi içine de dönebiliyor. Yani, ya?l? insanlar da ya? ayr?mc?l??? yapabiliyorlar. Ya??ndan dolay? bir ba?kas?n? suçlayabiliyorlar. Genç insanlar da ayr?mc?l??? yapabiliyorlar. Ya??ndan dolay? bir ba?kas?n? hor görebiliyorlar ya da damgalayabiliyorlar.
Bir hekim arkada??m, hastas?n? kabul ediyor, diyor ki, siz art?k ya?lanm??s?n?z. Hastas? oday? terk ediyor. K?z?yor doktora, kendisine ya?l? dedi?i için. Ya da bir mü?teri bankaya gidiyor, bankadaki görevli ile konu?urken, yahu art?k biz ya?land?k, bizden geçti, diyor, bankadaki görevli, esta?furullah efendim, diyor. Yani “ya?l?” belirlemesi bir a?a??lama olarak alg?lan?yor. Bütün bunlar?n tamam? gündelik ya?am?m?zda da çok s?k kar??la?t???m?z ya? ayr?mc?l???d?r. Biz bunu en çok pandemi döneminde deneyimledik.
BÜYÜK KAPATILMA DÖNEM?
Bir hat?rlayal?m m? ne oldu?unu?
2020 y?l? Mart ay?nda, biliyorsunuz, Türkiye'de ilk vaka görüldü ve hemen arkas?ndan Dünya Sa?l?k Örgütü ba?kan? küresel düzeyde pandemi, salg?n oldu?unu ilan etti. Hat?rlayacaks?n?z, bundan bir kaç hafta sonra Türkiye'de büyük bir yasak ilan edildi; büyük bir kapat?lma, dönemi diyorum ben buna. ?çi?leri Bakanl??? insanlar? kronolojik ya?lar?na göre s?n?flayarak, soka?a ç?kmalar?n? yasaklad?.
Yanl?? hat?rlam?yorsam 21 Mart 2020 günü bir genelge ile 65 ya??n üzerindeki insanlar?n soka?a ç?kmalar? yasakland?. Bu, çok büyük bir ayr?mc?l?kt?. Türkiye'de insan haklar? meselesini çal??an sivil toplum örgütlerinden, siyasi partilerden, sendikalardan, inisiyatiflerden hiç bir ses ç?kmad?; hat?rlay?n. Hatta bir ço?u, sivil toplum alan?nda da çal??an bir çok dernek, vak?f, inisiyatif bu yasa?? desteklediler ve ya?l? insanlara, 65 ya??n üzerindeki insanlara evlerinde kalmalar?n?n önemini, ellerini y?kamalar?n?n önemini, hijyene dikkat etmelerinin öneminden bahsettiler.
Biz, bu yasak ilan edildikten hemen sonra, SENEX dernek olarak, bir kamuoyu bildirisi yay?nlad?k ve ?unlar? söyledik: ?nsanlar?n soka?a ç?kmas? yasaklanamaz. Ya?lar?ndan dolay?, kronolojik ya?lar?ndan dolay? yasaklanamaz. Elbette acil durumlar kar??s?nda hükumetler tedbir alabilirler. Ancak, çok önemli bir nokta var: Tüm bu tedbirler, geçici olmak zorunda, süreli olmak zorunda, s?n?rl? olmak zorunda ve denetime aç?k olmak zorunda. Yani e?er, bu yasaktan etkilenecek insanlar var ise bu yasa??n, yasal denetime aç?k olmas? gerekiyor. Ne var ki bizim sesimiz yeterince duyulmad? ya da duyuldu ama belki de birçok sivil toplum örgütü, siyasi parti, sendika yan?t vermedi. Çünkü bu yap?lan ?eyi çok me?ru görüyorlard?. Öyle ya, i?te ya?l?lar? koruyoruz. Çünkü virüsten en çok etkilenen insanlar, ya?l?lar. ??te ?talya'daki verilere bakt?k, oradan gelen verilerde ya?l? insanlar?n hayatlar?n? daha fazla kaybettiklerine ili?kin bilgiler aktar?ld?. Oysa bugün biliyoruz ki, ?talya'da yöneticilerin ald??? kötü kararlar nedeniyle ya?l? insanlar ya?amlar?n? yitirmi?ler; ya?l? olduklar? için de?il.
TÜRK?YE'DE YA? AYRIMCILI?I
Yine de Türkiye'de, ne yaz?k ki 2020 y?l?n?n bu pandemi ile ba?layan döneminde sesimiz duyulmaya ba?lad?. Ya?l? insanlar, kendilerine kar?? ayr?mc?l?k yap?ld???n? fark etmeye ba?lad?lar. Biz, 2011 y?l?ndan bu yana ya? ayr?mc?l??? ile ilgili çal??malar yap?yoruz.
Türkiye'de ya? ayr?mc?l???n?n ne düzeyde oldu?unu ölçüyoruz; Türkiye'de ya? ayr?mc?l??? %3,5'tan %11'e kadar yükselmi?. Ancak, bugüne kadar bu bulgular? payla?t???m?zda insanlar bize biraz müstehzi, alayc? bir ?ekilde gülümsüyorlard?. Çünkü Türkler ya?l?s?n? sever, Türkler ya?l?s?n? korur, Türkiye'de ya? ayr?mc?l??? diye bir ?ey yok ki, diyorlard?. Oysa pandemi döneminde, ne zamanki ya?l? insanlar?n kenti kullanmalar? yasakland?, adalete eri?imleri yasakland?, sa?l?k haklar?n? kullanmalar? yasakland?. ??te o zaman, sadece ya?l? insanlar de?il, onlar?n yak?nlar? da Türkiye'de ya? ayr?mc?l???n?n insanlar? ne denli y?k?c? bir ?ekilde etkiledi?ini görmeye ba?lad?lar.
Biz yapt???m?z çal??malarda çok enteresan örneklere rastlad?k; izninizle bir tanesini burada payla?ay?m. Vakalardan bir tanesi; Antalya'da, Manavgat'ta bir ya?l? çift evlenmek istiyor, belediye yasak, diyor. Çünkü sizin soka?a ç?kman?z yasak. Siz nas?l olur da belediyeye ba?vurup, evlenmek isteyebilirsiniz, medeni nikâh k?yabilirsiniz? Evlerine geri gönderiyorlar, bu ya?l? çifti. Oysa insanlar?n evlenmeleri ve aile kurmalar? uluslararas? sözle?meler ile güvence alt?na al?nm?? durumda; yani yaln?zca bizim yasalar?m?z aç?s?ndan de?il, devletin imza koydu?u uluslararas? sözle?meler taraf?ndan da medeni haklar? güvenceye al?nm?? durumdad?r. Ancak, izledi?imiz vakalarda, pandemi döneminde, ne yaz?k ki ya?l? insanlar?n haklar?n?n nas?l ihlal edildi?ini hep birlikte izledik.
Hat?rlayacaks?n?z, bu vakalar?n bir k?sm?nda, ya?l? insanlara kar?? ?iddet gösteriliyordu. Sokakta, ya?l? av?na ç?k?lm??t? adeta. Birçok ya?l? insan durdurulup, evine geri götürülüyordu. Hem güvenlik güçleri hem de sokakta bulunan di?er yurtta?lar evlerine gitmeleri ve bu saatte sokakta olmamalar? gerekti?i yönünde telkinde bulunuyorlard?.
Bu s?rada çok enteresan bir ?ey daha oldu; bir büyük ?ehir belediyesi, ya?l? ihbar hatt? kurdu. ?öyle bir ça?r? yapt?: Sokakta ya?l? görürseniz, ?u numaray? aray?n, diye, yurtta?lara ça?r? yapt?. Bu büyük ?ehir belediyesinin sosyal medyada payla?t??? bu ça?r?y? binlerce ki?i be?endi, binlerce ki?i retweetledi. Yani toplumda bir kar??l??? vard? bu ça?r?n?n.
K?ME YA?LI DEN?R?
Peki, biz, sokaktaki insanlar?n ya?l? oldu?unu nas?l anlayacakt?k? Öyle ya ya?l? insanlar? görürseniz ihbar edin diyordu ya nas?l anlayacakt?k ya?l? insanlar?? Gerçekten nas?l anl?yoruz insanlar?n ya?l? oldu?unu? Neyine bak?yoruz insanlar?n? Beyazlayan saçlar?na, k?r??an ciltlerine, bükülen bellerine, i?te baston kullan?p kullanmad?klar?na, k?yafetlerine belki… Yoksa birisinin 65 ya??n üstünde oldu?unu nas?l anlayabiliriz? Nas?l anlay?p da ihbar edebiliriz?
??te, ya?l? insanlara yönelik damgalama, bu bahsetti?im özellikleriyle, d?? görünü?leriyle insanlar?n damgalanmas? ya? ayr?mc?l???n?n bir ba?ka boyutunu olu?turuyor.
Vakalardan birisinde, ?stanbul'da ?öyle bir olay ya?an?yor: Bir ya?l? erkek otobüsten zorla indiriliyor, ya?l? oldu?u için, otobüse binmemesi gerekiyor çünkü soka?a ç?kmamas? gerekiyor. Otobüs ?oförü diyor ki, ya?l?s?n sen. Güvenlik güçleri geliyor. Adam kimli?ini göstererek ya?l? olmad???n? ispatlamaya çal???yor polise ve orada bulunan yolculara. Bu s?rada bu haberi yapan gazeteciler, haberin içeri?ini ?öyle yaz?yorlar: Ya?l? adam otobüsten indirildi ve evine gönderildi.
?nsanlar birbirlerini d?? görünü?üne bakarak, damgalamaya ba?lad?lar. Çünkü d?? görünü?ü ya?l? ise kimli?inin bir önemi yok art?k. De?il mi? Saçlar? beyazlam??, beli bükülmü?, k?yafetleri biraz eskimi? ise art?k kimlikte ne yazd???n?n da önemi yok.
YA? AYRIMCILI?I DED???M?ZDE HER ?EY? KONU?MALIYIZ
??te, biz ya? ayr?mc?l???ndan söz etmeye ba?lad???m?zda, tüm bunlar? konu?mal?y?z. T Çünkü elimizdeki bulgular, asl?nda insanlar?n toplumsal alanda nas?l d??ar? itildi?ini gösteriyor. ?nsanlar?n kenti kullanmas? engelleniyor. Yani kent hakk? engelleniyor.
Bak?n, ya?lanma meselesini konu?maya ba?lad???m?zda, neleri konu?uyoruz? Ayr?mc?l??? konu?uyoruz. Haklar? konu?uyoruz. Sadece ya?l? insanlar?n haklar?n? de?il, ya?lanan tüm insanlar?n haklar?n? konu?uyoruz. Çocuklar?n, gençlerin, yeti?kinlerin haklar?n? konu?uyoruz. Ya?lanma meselesini konu?maya ba?lad???m?zda kent hakk?n? konu?uyoruz, seyahat hakk?n? konu?uyoruz. E?itim hakk?n? konu?uyoruz. Ya?lanma meselesini konu?maya ba?lad???m?zda, sa?l?k, bak?m ve bar?nma hakk?n? konu?uyoruz. O nedenle, ya?lanma meselesi sadece ya?l?lar ile ilgili bir mesele de?ildir. Ya?lanma politikalar?ndan söz etti?imizde, sadece ya?l? insanlar?n haklar?ndan söz etmiyoruz. Toplumda her gün ya?lanan tüm insanlar?n haklar?ndan söz ediyoruz. Ya? dostu çevreleri konu?maya ba?lad???m?zda, sadece ya?l? insanlar?n haklar?ndan söz etmiyoruz, o çevreyi kullanan tüm insanlar?n haklar?ndan söz ediyoruz. O nedenle ya?lanma çal??malar? dedi?imizde tüm ku?aklar? kapsayan, daha kapsay?c? bir meseleden söz ediyoruz. Onun için toplumda, ya?lanma konusu bizi ilgilendirmiyor diyebilecek hiç kimse yoktur. Ya?lanma meselesi, hepimizin gündemi olmas? gerekiyor.
TÜRK?YE ÇOK HIZLI YA?LANIYOR
Bugün Türkiye dünyan?n en h?zl? ya?lanan ülkelerinden birisidir. Bak?n, en ya?l? ülkesi demiyorum, dünyan?n en h?zl? ya?lanan ülkelerinden birisidir. Türkiye'nin nüfusunun %10'u 65 ya??n üzerindeki insanlardan olu?uyor. Ama 2050 y?l?na geldi?imizde, bunun iki kat?ndan daha fazla artmas?n? bekliyoruz. Her 4 ki?iden birisinin sokakta, umar?m soka?a ç?kabilirse ya?l? insanlar, ya?l? olmas?n? bekliyoruz. Türkiye çok h?zl? ya?lan?yor. Dünyan?n en h?zl? ya?lanan ülkelerinden birisiyiz.
Ancak endi?eye gerek yok; ya?lanmak kötü bir ?ey de?il. Toplumsal ya?lanma olumsuz bir ?ey de?il. E?er toplumsal ya?lanma bu kadar olumsuz, de?ersiz, önemsiz, ya da bu kadar kötü bir ?ey olsayd?, bugün dünyadaki refah toplumu olarak adland?r?lan toplumlar herhalde en ya?l? toplumlar olmazd?. Japonya, dünyan?n en ya?l? toplumu, nüfusunun üçte biri ya?l?lardan olu?uyor. Ama dünyan?n refah düzeyi en yüksek toplumlar?ndan birisidir. ?skandinav ülkeleri, dünyan?n en ya?l? nüfusunu olu?turan toplumlar. Ayn? zamanda milli gelirin en yüksek oldu?u, insan haklar?n?n en fazla de?er gördü?ü toplumlar, bu ülkeler. Ya?lanmak neden kötü olsun? Toplumsal ya?lanma neden olumsuz bir ?ey olsun? Türkiye bunu fark edemedi. Türkiye'nin sorunu, ya?lanmas? ya da h?zla ya?lanmas? de?ildir. Türkiye'nin sorunu, zenginle?emeden h?zla ya?lanmas?d?r. O nedenle, ya?lanma meselesini konu?tu?umuzda, tüm bunlar?n yan?nda toplumsal refah? da konu?mam?z gerekiyor.
YA?LANMA-?KL?M KR?Z? ?L??K?S?
Ya?lanma meselesini konu?tu?umuzda, mutlaka iklim krizini de konu?mam?z gerekiyor. Bir kaç y?l evvel Birle?mi? Milletler, tüm üye ülkelere bir ça?r? yapt?; toplumunuzda, iklim krizi nedeniyle ya?l? insanlar?n haklar? nas?l etkilenecek? Olumlu ya da olumsuz, ne tür etkiler ya?ayacaklar?
Bu ça?r?y? duydu?umda, 2020 y?l?n?n Temmuz ay?nda, ?öyle dü?ündüm: Türkiye'de iklim krizini çal??an çok kuvvetli sivil toplum örgütleri var, de?il mi? Birçok köklü iklim çal??an, çevre çal??an örgütler, sivil toplum örgütleri var. Mutlaka, dedim, onlar bu ya?lanma meselesi, ya?lanma haklar? ile ilgili bir ?eyler yazacakt?r, bu ça?r?ya yan?t vereceklerdir. Ya da bakanl?klar düzeyinde, öyle ya Aile Bakanl??? var, Çevre Bakanl???m?z var, hatta ?imdi ?klim Krizi Bakanl??? da eklendi Çevre Bakanl???n?n ba??na, mutlaka bu ça?r?ya yan?t vereceklerdir ve iklim krizi ya?l? insanlar?n haklar?n? nas?l etkiliyor, bunlara ili?kin bir ?eyler yazacaklard?r.
Bu ça?r?ya yan?t vermenin süresi 2020 y?l? Aral?k ay?na kadard?, Ekim ay? geldi?inde bir arkada??ma sordum, bir büyük sivil toplum örgütünde çal???yordu, siz dedim ne yap?yorsunuz bu ya?l? haklar? ile ilgili, iklim krizi nas?l etkiliyor ya?l? haklar?n?? Birle?mi? Milletlerin bu ça?r?s?na kar??l?k ne yaz?yorsunuz? Ne tür bir rapor yaz?yorsunuz? Döndü bana, ya Özgür, dedi, sen ya?lanma çal???yorsun ya, getiriyorsun, her ?eyi ya?lanmaya ba?l?yorsun. ?klim krizinin ya?l?lar ile ne ili?kisi olabilir? Haydi, zorlasak en fazla çocuklar? ilgilendirir bu mesele.
Bunu duydu?umda, o kadar sars?ld?m ki, çünkü iklim krizi meselesini çal??an insanlar, iklim krizinin ya?lanan insanlar? ve hâlihaz?rda ya?l? olan insanlar?n haklar?n? nas?l etkiledi?inin fark?nda de?illerdi. ?nsanlar? da nas?l etkiledi?inin fark?nda de?illerdi. Biz o gün ekip olarak topland?k. Bu ça?r?ya bir yan?t vermemiz gerekti?ini dü?ündük. Ara?t?rmalar?m?z? tamamlad?k. Birle?mi? Milletlere raporumuzu gönderdik. 2021 y?l?n?n Ocak ay?nda, 5 Ocak'ta Birle?mi? Milletler bizim raporu kabul etti. Türkiye raporu olarak web sayfalar?nda yay?nlad?. Bu, Türkiye'den giden tek rapordu. Hem sivil toplum alan?ndan, hem kamu kurumlar?ndan giden, bu ça?r?ya yan?t olarak giden herhangi bir ba?ka rapor yoktu.
Peki, iklim krizi ya?l? insanlar?n haklar?n? nas?l etkiliyor? Türkiye'nin kalk?nmas?n? dü?ündü?ümüzde, mutlaka bu soruya yan?t vermemiz gerekiyor.
TÜRK?YE'DEK? KALKINMA YIKICIDIR
E?er Türkiye zenginle?emeden h?zla ya?lan?yorsa ve e?er Türkiye'nin as?l sorunu zenginle?ememesi ise o zaman mutlaka kalk?nma meselesini dü?ünmemiz gerekecek. Sadece sosyal ve iktisadi anlamda kalk?nmay? de?il, çevreyi de dü?ünmemiz gerekecek. Çünkü Türkiye'nin bugün izledi?i kalk?nma yolu y?k?c? bir kalk?nmad?r. Çevre üzerinde büyük bir bask? olu?turuyor. Toplumlar?n bu kadar h?zl? ya?lanmas? ve buna haz?rlanmamalar?, hukuki olarak, alt yap? olarak, insan kayna??n? yeti?tirme, e?itim olarak haz?rlanmamalar? önemli bir bask? olu?turuyor. Türkiye, önümüzdeki dönemde bu ya?lanma meselesini kalk?nma planlar?na dâhil edemez ise çok ciddi çevresel sorunlar ya?amaya da devam edecektir.
Bak?n, bugün k?rda, k?rsal alanda kamu arazilerine hava liman? yap?l?yor, baraj yap?l?yor, hidroelektrik santralleri yap?l?yor. ?öyle dü?ünüyor insanlar: Kamu mal?na, kamu üzerine bir hava liman? in?a etti?imizde o kamunun mal? oluyor, buna niye itiraz ediyorsunuz, diyorlar. Hay?r, efendim. Kamunun mal? üzerine bir baraj yapt???n?zda o baraj kamunun mal? olmuyor. Orman alanlar?n? talan etti?inizde, akarsuyu, k?y? sistemlerini talan etti?inizde ve ekolojik dengeyi bozdu?unuzda, oraya yapt???n?z o bina kamunun mal? olmuyor. Bugün k?rsal alanda tüm bu y?k?c? kalk?nmaya kar?? direnenler, dikkatinizi çekmek isterim, direnenler, ya?l?lar. Özellikle de ya?l? kad?nlar. Karadeniz k?rsal?n? lütfen gözünüzün önüne getirin; ya?l? kad?nlar derelerini vermemek için direniyorlar. Bu direni?leri nedeniyle de damgalan?yorlar. Marjinalle?tiriliyorlar. Devlete kar?? gelen insanlar olarak damgalan?yorlar. Bu ?ekilde yerini yurdunu kaybeden insanlar kente geldiklerinde, yani yoksulla?arak ve mülksüzle?erek kente geldiklerinde ne yapacaklar? Bu soru çok önemli. Bu sorunun yan?t?n? aramam?z gerekiyor. K?rdan kente yoksulla?arak ve mülksüzle?erek gelen insanlar kentte nas?l ya?lanacaklar? Kent hakk?n? nas?l kullanacaklar? Bak?m hizmetlerine nas?l eri?ecekler? Dü?ünmemiz gerekiyor.
HAK ?HLALLER? HER YERDE VAR
Ya?lanma meselesini konu?tu?umuzda, mutlaka, ya?l?lar?n d???nda, özellikle, gezici-geçici i?lerde çal??an çocuklar?, çocuk i?çileri dü?ünmemiz gerekiyor. Özellikle mevsimsel i?lerde ve tar?m sektöründe çal??an çocuk i?çileri dü?ünmemiz gerekiyor. Bu çocuklar nas?l ya? al?yor, ya?land?klar?nda ne yapacaklar? E?itimden mahrum kalan ve bugün çok ciddi sa?l?k sorunlar?yla kar?? kar??ya kalan çocuklar, ya?land?klar?nda neyle kar??la?acaklar? Bugün geçici i?lerde çal??an, ajanslarda çal??an gençler elde ettikleri gelirle belki bugün orta s?n?flar?n gelirlerine sahip görünüyorlar ancak bu esnek istihdam ko?ullar? ne yaz?k ki ya?l?l?klar?n? garanti alt?na almalar?na yetmiyor. Bugün esnek istihdamda çal??an gençler ya?land?klar?nda ne yapacaklar? Onlar? ne bekliyor? Bunu konu?mam?z gerekiyor.
Ya?lanma meselesini konu?maya ba?lad???m?zda, asl?nda çocuklar?, gençleri, yeti?kinleri, kad?nlar? konu?uyoruz.
Bugün Türkiye'de, bizim SENEX izleme çal??mas?n? 22 ayd?r sürdürüyoruz, 22 ayd?r bu izleme çal??mas? ile birlikte ya?l? insanlara yönelik ?iddeti, ihmali, istismar? ve hak ihlallerini izliyoruz. SENEX izleme diye yazd???n?zda Google, kar??n?za ç?kacak. 22 ayd?r elimizde veri var. Bu veriyi rapor olarak kamuoyu ile payla??yoruz. Kurumlar ile payla??yoruz. Devletin kurumlar? ile payla??yoruz. Sivil toplum örgütleriyle, sendikalarla, barolarla, inisiyatiflerle ve hak savunucular? ile payla??yoruz. 22 ayd?r Türkiye'de kaç tane ya?l? insana yönelik hak ihlali yap?ld???n?, ?iddet uyguland???n?, ayr?mc?l?k yap?ld???n? biliyoruz. Kent baz?nda biliyoruz. Hangi kentte ne kadar ?iddet oldu?unu biliyoruz. Bu ?iddetin ne kadar? kad?nlara, ya?l? kad?nlara, ne kadar? ya?l? erkeklere yönelik oldu?unu biliyoruz. Ya?l? kad?nlar yanarak hayatlar?n? kaybediyorlar. Ya?l? erkekler kayboluyorlar. Cesetleri bulunuyor, kaybolduktan sonra. Kar??la?t???m?z vakalar?n yar?s?ndan fazlas? ölümle sonuçlanm?? oluyor. O ?iddet, hak ihlali ve ayr?mc?l?klar?n yar?s?ndan fazlas? ölümle sonuçlan?yor. Birço?unda adli inceleme devam ediyor, ya?l?lara yönelik bu ?iddete ili?kin.
HAK ?HLALLER?N?N YARISI YA?LI KADINLARA YÖNEL?K
Çok çarp?c?, ya?l? kad?nlar, neredeyse kar??la?t???m?z vakalar?n yar?s?, ?iddetin, hak ihlallerinin yar?s? ya?l? kad?nlara yönelik, gerçekle?iyor.
Bir kaç örnek vermeme izin verin: Beni çok sarsan örneklerden birisi bu. 82 ya??nda bir kad?n, çocuklar?, torunlar? ve yak?nlar? bu ya?l? kad?n?n kimli?i olmad???n? yeni fark ediyorlar. Kimli?i yok. Bak?n, bu ne demek biliyor musunuz? 82 y?ld?r hak ihlaline u?ruyor demektir. Bak?n o anda de?il, bu olay?n yak?nlar? taraf?ndan fark edildi?i anda de?il, o kad?n bütün ya?am?n? kimliksiz geçirdi. Kimli?i olmaman?n kendisine katt??? dezavantajlarla ya?ad?. Yani sa?l?k hakk?n? kullanamad?, e?itim hakk?n? kullanamad?, bak?m hakk?n? kullanamad?, vatanda?l?k haklar?ndan en temel olan oy verme hakk?n? kullanamad?. Ailesi, bunu, yeni fark ediyor. Çocuklar? ve torunlar?... Yani, sadece kamu ihmali de?il ailenin ihmalini de görüyoruz. Aile dedi?imiz ?ey, her zaman güvenli bir yer de?il. Aile, özellikle ya?l? kad?nlar söz konusu oldu?unda ?iddetin, ihmalin, hak ihlalinin ve istismar?n bolca ya?and??? bir yerdir. ??te bu örnek, onlardan birisidir.
Bir ba?ka çarp?c? örnek, ya?l? bir erke?e yönelikti. 20 ya??nda kimli?ini kaybediyor, bir ?ekilde. Bir süre sonra tebligat geliyor evine, ya?am?n? yitirdi?ine ili?kin. 80 ya??na kadar ya?ad???n? ispat etmeye çal???yor. Hukuki mücadele veriyor, olmuyor. Ya?am?n? gerçekten yitirdi?inde, resmi kay?tlarda zaten ölü oldu?u için çocuklar? ölüm belgesi bile ç?kartam?yor. Bu sefer çocuklar? babalar?n?n öldü?ünü ispatlamaya çal???yorlar.
Yani, öyle trajik bir vaka ki neresinden tutsan?z dökülüyor. Öldükten sonra da ya?lanma çal??malar? bitmiyor. Bak?n, ya?l?lar?n haklar?, öldükten sonra da tamamlanm?yor, devam ediyor. Yani, öldü art?k, haklar? da bitti diyemiyoruz. Çocuklar? babalar?n?n öldü?ünü ispatlamaya çal???yorlar. Bunun gibi ve daha fazlas?, ki, bunlar rastlad???m?z en marjinal vakalard?, biraz zihnimizde canlans?n neyle u?ra?t???m?z, bunu anlatmaya çal???yoruz.
TÜRK?YE YA?LI ?NSANLARININ SORUNLARINI B?LM?YOR
Türkiye'de bir y?lda, yaln?zca 2021 y?l?nda, 2033 ya?l? insana yönelik hak ihlali, ?iddet, istismar ve ihlal ya?and?. Bak?n, bunlar bas?na yans?yanlar, medya izlemesi. Bu rakam? biz tespit ediyoruz, her y?l. ?imdi 24 aya ula?acak bu izleme çal??mam?z, Aral?k ay?nda. 2 y?ld?r çal???yoruz. Türkiye'deki tek veri, elimizdeki tek veri, ?u anda, bu izleme çal??mas?ndaki veri.
?imdi 7 Temmuz'da, geçti?imiz Temmuz ay?nda mecliste bir komisyon kuruldu; ya?l?lar?n ya?am ko?ullar?n?n ara?t?r?ld??? bir meclis komisyonu kuruldu. Kimler duydu bunu, görebilir miyim? Evet, bir ki?i… Ba?ka? Bak?n, mecliste ya?l?lar?n sorunlar?n? ara?t?rmak için bir komisyon kuruluyor, bundan yurtta?lar?n haberi yok. Bu meclis komisyonu, dikkatinizi çekerim, bir siyasi partinin de?il. Parlamento bu. En yetkili organ olmas? gereken yer.
?imdi, davet ediyorlar, kurumlar? davet ediyorlar, i?te Türkiye ?statistik Kurumunu davet ediyorlar, soru soruyorlar ama tatminkâr bir yan?t alam?yorlar. Ya?l? insanlar?n verilerini soruyorlar. Kaç tane ya?l? insan hak ihlaline u?ruyor? Kaç tanesi ?iddet görüyor? Kaç ya?l? bak?m ihmaline u?ruyor? TÜ?K bilmiyor. Çünkü ara?t?rmas? yok. TÜ?K'in, resmi ara?t?rma kurumu ama içerisinde bir ya?lanma ara?t?rmas? plan? yok. Bir yerde veri yoksa orada hak ihlali var, demektir, çok aç?k ve net yani. Türkiye bugün ya?l? insanlar?n sorunlar?n? bilmiyor. Çünkü buna ili?kin veri toplama yok. Sa?l?k Bakanl???n? ça??r?yorlar, onlara soruyorlar, orada da veriler yok. Oradan da tatminkâr bir yan?t alam?yorlar. Sivil toplumu ça??r?yorlar. Bugüne kadar davet ettikleri sivil toplum örgütlerinden de tatminkâr bir yan?t alam?yorlar. Çünkü ellerinde veri yok. Ne yaz?k ki veriye dayal? konu?mayla ilgili ya da ara?t?rmayla ilgili kapasitemiz çok yüksek de?il Türkiye'de. Ya?l? insanlar?n neyle kar?? kar??ya olduklar?n?, kan?ta dayal? bir ?ekilde bilmiyoruz. Bu nedenle de politika üretemiyoruz.
??te, SENEX olarak bizim yapmaya çal??t???m?z veri toplamak, bu toplad???m?z veriyi kamuoyu ile payla?mak ve buradan yola ç?karak sosyal politikalar?, ekonomi politikalar? geli?tirmek, çevreye ili?kin politikalar geli?tirmek. Ne yaz?k ki bu meclis komisyonunun davet etmedi?i tek sivil toplum örgütü de biziz. Hakk?m?z var; ?imdi dilekçe verdik, dilekçe verme hakk?m?z? kulland?k, umuyorum önümüzdeki günlerde bizi davet etmek zorunda kalacaklar, dinleyecekler. Elimizdeki bu veriyi onlarla payla?mak istiyoruz. Umuyorum, tüm bu konular? meclisle de payla?ma f?rsat? buluruz ve resmi kay?tlara dönü?türebiliriz. Ama bitirmeden, Datça ile ilgili de bir kaç ?ey söylemek isterim.
DATÇA'DA YA?LI, KADIN, ÇOCUK MECL?SLER? KURULAB?L?R
Burada ?u an, umuyorum belediyeden görevliler, yetkililer ya da ilgili insanlar varsa onlara da bir ?eyler söyleyeyim. Yerel yönetimlerin çok önemli bir rolü var.
Bak?n, dünyada önemli bir e?ilim var. Yereldeki e?itsizliklerle ilgili mücadele edebilmek için merkezi hükumetler yetkilerini yerele devrediyorlar, küresel e?ilim bu. Çünkü e?itsizlikler yereldeki ko?ullara göre çe?itlenebiliyor. Art?k merkezi hükumetin bu kadar çe?itlenmi? e?itsizliklerle merkezden mücadele etmesi mümkün de?il. Onun için yerele yetki devri söz konusu. Bizim de belediye kanunumuz bir kaç kez de?i?ti, bu yetki devrini yapmak üzere. Yerel yönetimlerin sorumlulu?u alt?nda ya?lanma çal??malar? yapmakla yükümlüler; 4 incinebilir kesime hizmet götürmekle yükümlüler. Bunlardan birisi de ya?l?lar. O nedenle ya?lanma çal??mas? yapmakla yükümlüler. Yerel yönetimlerin çok acil bir ?ekilde ya?lanma çal??mas? yapabilmek için kapasite geli?tirmeleri gerekiyor. ?lk önce kendi personellerini haz?rlamalar? gerek. Türkiye'de yerele yetki devri sonucunda ba?ar?l? olmu? bir yerel yönetim yok. Henüz yok. Umuyorum, Datça bunu yapabilir. Bunu yapabilecek hale gelebilir. Elbette bunu tek ba??na yapmas? mümkün de?il. Mutlaka sizlerin, ya?l? insanlar?n, ya?lanan insanlar?n mutlaka orda söz sahibi olmas? gerekiyor. Onun için bir ya?l? meclisinin çok acil kurulmas? laz?m. Yani bana, bir belediye ba?kan? ya da yetkilisi dese ki yar?n sabah kalkt???m?zda ilk ne yapal?m? ?lk önce ?unu dü?ünün derim; hak temelinde hizmetleri nas?l sunabiliriz? ?htiyaç temelli hizmet sunmaktan vazgeçin. Hak temelli hizmetleri nas?l sunabiliriz, bunu dü?ünün. Çünkü ihtiyaç temelli hizmet vermeye ba?lad???n?zda birisi o ihtiyac?n ne oldu?una karar veriyor. Birisi, kimin ihtiyac? oldu?una karar veriyor. Haliyle, ba?ka bir gün sabah uyand???nda da art?k ihtiyac?n?z?n olmad???na karar verebilir. T?pk? pandemide uygulanan yasaklarda yap?ld??? gibi...
Burada ?unu hat?rlatmak isterim: Belediye ba?kan? ne yapacak, yar?n sabah uyand???nda? Mutlaka bir ya?l?lar meclisi kurulmas? gerekiyor. Mutlaka bir çocuk meclisi, bir genç meclisi, bir kad?n meclisi kurulmas? gerekiyor. Bunu ço?altabiliriz elbette. Özellikle toplumun belli bir
kesiminin haklar? ile ilgili çal??ma yap?lacaksa hak temelli hizmetler sunulmak isteniyorsa, mutlaka bu tür meclislerin kurulmas? gerekiyor. Bu meclisler, tavsiyede bulunabilir, buradaki insanlar? temsilen, seçilen meclis üyeleri, çal??malar yapabilir, özellikle iklim krizi ile ilgili, özellikle ya? dostu çevreler ile ilgili konutlardan ba?layarak kentin bütün alanlar?n? ya? dostu mekânlar haline dönü?türmek gerekiyor.
DATÇA YA? DOSTU B?R ÇEVREYE SAH?P DE??L
Benim buradaki gözlemim, Datça ya? dostu bir çevreye sahip de?il. Çocuklar, ya?l? insanlar, gençler, yeti?kinler sokakta güvenle yürüyemiyorlar ise ya? dostu çevreden söz edemeyiz. Dü?me kazalar? ya??yorlar ise ve bu dü?me kazalar? sonras?nda ya?amlar?n? yitiriyorlar ise insanlar, ya? dostu çevreden söz edemeyiz. Mutlaka ya? dostu çevreyi in?a edecek bir ?ekilde çal??malara ba?lamak gerekiyor. Bunu yapabilecek kapasitesi var, bu kadar in?aat sektöründe uzmanla?m?? bir millet, ya? dostu çevreyi isterse yapabilir. Belediyeler de, yerel yönetimler de bunu yapabilecek kapasiteye sahiplerdir, diye dü?ünüyorum. Hak temelli hizmetleri in?a etmek ve meclisleri kurmak, ya?l? meclisleri de dâhil olmak üzere meclisleri kurmak ve çal??t?rmak, bu çok önemli.
D?J?TAL HAKLARIMIZ
Son olarak, dijital haklar?m?zdan bahsetmek istiyorum. Dijitalde de haklar?m?z var. T?pk? gündelik ya?amdaki haklar?m?z gibi dijital haklar?m?z? da kullanmam?z gerekiyor. Dijital haklar?n? kullanamayan önemli bir kesim, ya?l? kad?nlard?r. Ya?l? kad?nlar ne yaz?k ki nitelikli bilgiye eri?emiyorlar, erkeklere göre daha fazla dijital haklar?n? kullanmakta zorluk ya??yorlar. Mutlaka dijital haklar?n? kullanacaklar? bir ?ekilde, ya?l? insanlara yönelik çal??malar?n yap?lmas? gerekir. E?itim programlar? bunlardan birisi olabilir elbette. Dijital haklar? nas?l kullanacaklar?yla ilgili önceden bir çal??ma yapmak, bir fizibilite çal??mas? yapmak ve kentin asl?nda sadece sa?l?kl? genç insanlardan olu?mad???n? bilmek, kentte ya?l?lar?n, engellilerin, çocuklar?n, Demans ve Alzheimer hastalar?n?n, onlara bak?m verenlerin oldu?unu bilmek, kenti kullanan insanlar? tan?mak, kenti tan?mak ancak bu meclisler ile gerçekle?ebilir. Mutlaka kad?nlar?n ve erkeklerin olu?turdu?u bu meclislerle gerçekle?ebilir.
Tüm bunlar?n yan? s?ra mutlaka LGBT haklar?n? dü?ünmemiz gerekiyor, kentlerde. Farkl? cinsel yönelimi, tercihleri olan insanlar? dü?ünmemiz gerekiyor. Kad?nlar?n ya?land???n? ve LGBT'lilerin ya?land???n? dü?ünmemiz gerekiyor. Ya?lanmaktan korkmamak gerekiyor.
?K?NC? BÖLÜM
Kat?l?mc?lar?n sorular? ve katk?lar? ile ilerleyen ikinci bölüm, kolayla?t?r?c? Kadriye Bak?i’nin Özgür hocaya sordu?u iki soruyla ba?lad?.
Acaba insanl?k tarihi boyunca ya? ayr?mc?l??? hep var m?yd?, ya da ya?l?lar?n gerçekten e?it vatanda?lar olarak ya?ad?klar?, hatta tecrübelerinden dolay? belki de?er, k?ymet gördükleri toplumlar da olmu? muydu? Ya? ayr?mc?l???n? kapitalist sömürü sistemiyle ili?kin bir davran?? biçimi olarak görmek de mümkün. Çünkü biz çocuklara da farkl? davranm?yoruz. At gibi okullarda, s?navlarda yar??t?r?yoruz, çocukluklar?n? ya?amalar?na müsaade etmiyoruz. ?leride eme?inin sömürülece?i zamana, daha fazla ücret alabilece?i bir i?e haz?rlamaya çal???yoruz. Çocukluk döneminin yeti?kinli?e haz?rl?k de?il, hayat?n?n özgün bir parças? oldu?unu, onu kendi ihtiyaçlar?na göre ya?amas? gerekti?ini unutuyoruz.
Ya?l?l?kta üretimden al?nd???m?z zaman, eme?imizi kimseler sömüremedi?i ve kullanamad??? zaman, en ucuz bir ?ekilde ölüme b?rak?l?yoruz. De?ersizle?iyoruz, hem çirkin oluyoruz, hem huysuz oluyoruz, ondan sonra, ba?ka ne diyorlar bize, i?te dü?kün, aciz oluyoruz, bunak oluyoruz, her ?ey oluyoruz. Kimse de bizim için ne k?l?n? k?p?rdatmak istiyor, ne ?ehirde bir ?ey yapmak istiyor, ne bize de?er vermek istiyor, çünkü eme?imizi art?k sömüremiyorlar. Kapitalizmle ya? ayr?mc?l??? aras?nda böyle bir ba?lant? kurabilir miyiz?
Ya? ayr?mc?l???ndan kad?nlar, erkeklere göre çok daha fazla etkileniyor gibi geliyor, bana. Çünkü 35 ya??n? geçmi?, en fazla 40 ya??nda bir kad?n?n bir i? görü?mesinde i?e al?nmas? giderek zorla??yor. Kad?nlar?n genç olanlar?n?, kendilerine ölçülerine göre güzel olanlar?n? seçip i?e al?yorlar. Erkeklerde bu biraz daha uzayabiliyor, 50 ya??na kadar filan i? bulabiliyorlar. Ama bir süre sonra onlarda da ba?l?yor. Kad?n ile erkek aras?nda, ya? ayr?mc?l??? aç?s?ndan fark? nas?l görüyorsunuz? Özgür Arun cevaplamaya, “bu sorularla asl?nda, konu?may?, söylemeyi unuttu?um bir ?eyi de hat?rlam?? oldum,” diyerek ba?lad?.
YA?LILAR TAR?H?N H?Ç B?R DÖNEM?NDE EL ÜSTÜNDE TUTULMADILAR
Ya? ayr?mc?l???, 1960'l? y?llarda tan?mlan?yor. ABD'de bir hekim olan Baker taraf?ndan. Dolay?s?yla da daha modern zamanlara ait bir tan?m. O nedenle, ya? ayr?mc?l??? dedi?imizde modern zaman? dü?ünmek laz?m. Ancak ?unu unutmayal?m, bizim elimizdeki kan?tlar, tarihsel kan?tlar, ?unu gösteriyor; ya?l?lar tarihin hiç bir döneminde el üstünde tutulmad?lar. Öyle bir ?ey yok. Böyle bir dönem yok. Antik ça?da çok de?erlilerdi, ne bileyim, Orta ça?a geldi?imizde de?ersizle?tiler, diye bir ?ey yok. Tarihin hiç bir döneminde ya?l? insanlar, elimizdeki bilgiler onu gösteriyor, el üstünde tutulmad?lar. Ama ?u var, ?unu söylememe izin verin, ya?l?lar nas?l tan?mlan?yor biliyor musunuz, elimizdeki kan?tlara göre? Bir kere beyaz saçlar? ile tan?mlan?yorlar, k?r???k ciltleriyle, dökülen di?leriyle, bükülen belleriyle tan?mlan?yorlar. Onun için ya?l? denildi?inde zihnimize hep olumsuz imajlar geliyor. Onun için ya?l? denildi?inde hep dü?kün, bitkin, i?te i?e yaramaz insanlar dü?ünülüyor. Oysa böyle de?il. Burada çok önemli bir sorumlulu?umuz var, hepimizin. Ya?l? kimli?imizle de konu?maya ba?lad???m?z da o imajlar? y?kaca??z. Bu tan?mlar?, i?te dökülen di?ler, bükülen bel, k?r???kl?klar, beyazlayan saçlara, bu kan?tlara bakt???m?zda, ya?l? kad?nlar?n böyle tan?mland???n? görüyoruz. Orada, iki mesele var; s?n?fsal mesele ve toplumsal cinsiyet, meselesi. ?ktidar?n bakan gözü ki, erkek gözü, kad?nlardan hep güzellik bekliyor. Güzellik ama gençlikle özde?le?tiriliyor. S?n?fsal taraf? ?u bu meselenin, ya? ayr?mc?l???na, bizim ara?t?rmalar?m?z?n bulgusu, ya? ayr?mc?l???na en çok kad?nlar maruz kal?yor. Neden? Peki neden?
YOKSUL ?NSANLAR DAHA ÇOK YA? AYRIMCILI?INA U?RUYORLAR
Türkiye'de ya?l? kad?nlar daha yoksullar. Yoksul insanlar daha fazla ya? ayr?mc?l???n?n taraf? oluyorlar. Demek ki, s?n?fsal ve toplumsal cinsiyet temelli bir ayr?mc?l?k var orada, ayn? zamanda. Çünkü ya?l? insanlar ne zamanki servet üretemez konuma geliyorlar, daha fazla ya? ayr?mc?l???na maruz kal?yorlar. Peki, kim onlar, diye bakt???m?zda da ya?l? kad?nlar? hemen ay?rt ediyoruz. Daha yoksullar. Tek ba??na ya??yorlar. Yani, kad?nlara müjdem var, daha uzun ya??yorsunuz, diyemiyorum, Türkiye için. Çünkü Türkiye'de daha uzun bir ya?am demek kad?nlar için, daha yoksul geçirilen bir zaman demek. E?ini yitirmi?, y?llarca e?ine ba??ml? k?l?nm??. E?itimde geri b?rak?lm??, çünkü. Daha sonra, e?ini yitirdi?inde bir ba?ka ki?iye ya da kuruma ba??ml? k?l?n?yor.
Hat?rlayacak m?s?n?z, y?llar önce, Radikal Gazetesi vard?, Radikal-2'de bir yaz? yazm??t?m. ?öyle bir yaz? yazm??t? bakanl?k: Dul ya?l? kad?nlara 250 TL. Para veriyordu. Ama onu bir ?arta ba?lam??t?. Sevgilisi olmayacak. Yani dul ya?l? kad?nlar, e?ini yitirmi? ya?l? kad?nlar evlenirler ise o paray? kesiyorlar. Yani yoksulluk nas?l sürdürülüyor. Yani, diyor ki, sen tekrar evlenmezsen, sevgilin olmazsa, bir gönül ili?kin olmad??? sürece sana o paray? verece?iz. Elbette, ben bunu biraz ajite ederek söylüyorum ama bu ?arta ba?lanm??t?; evlenmeme ?art?na ba?lanm??t?. Biz ya?l? kad?nlar?n evlenmesini politik olarak, sosyopolitik düzeyde istemiyoruz. Ama kültürel olarak bakt???m?zda, ya?l? erkekler e?lerini yitirdi?inde pekâlâ evlenebiliyorlar, evlendiriliyorlar. Ya?l? kad?nlar?n evlenmeleri, bir gönül ili?kisi kurmalar? ilk önce belki de çocuklar?, yak?nlar? taraf?ndan engelleniyor.
Biz, bir kaç y?l önce bir ara?t?rma yapt?k; ya?l? bir kad?n?n ve ya?l? bir erke?in neyi yapmas? uygun de?ildir? Bu sorular?, Türkiye’de, 18 ya??n?n üstündeki yeti?kinlere sorduk. Çok enteresan, toplumun üçte biri, %30'u ya?l? insanlar?n flört etmesini do?ru bulmuyor. Ama ya?l? kad?nlar söz konusu oldu?unda bu oran %40'lara ç?k?yor. Yani ya?l? bir kad?n?n sevgilisi olamaz, flört yapamaz, gece ya?ant?s?na ç?kamaz. Türkiye toplumunun üçte birinden fazlas? ya?l? kad?nlar?n bu i?leri yapmas?n? do?ru bulmuyor. Böyle bir ya?am tarz?n? do?ru bulmuyor. Üçte birinden fazlas? e?itim almas?n? do?ru bulmuyor. Çal??mas?n? do?ru bulmuyor. Çok çarp?c?. Bak?n, ya? ayr?mc?l???, gündelik ya?amda nas?l yeniden ve yeniden üretiliyor. Bir ö?rencim geldi, geçen y?llarda, iki gözü iki çe?me a?l?yor; tekrar üniversiteye dönüyor okumak için, çocuklar? diyor ki, sen art?k bu ya?tan sonra okuyup ne yapacaks?n? Bir kad?n ö?rencim evet, bir ö?rencim diye ba?lay?nca, herkesin zihninde genç bir insan canlan?yor, bu ö?rencim ya?l? bir kad?nd? ve tekrar e?itim hakk?n? kazan?yor, üniversiteye dönüyor, çocuklar? engelliyor.
AYRIMCILI?I K?MLER YAPIYOR?
Peki, kim bu ayr?mc?l??? yapanlar? Bunlar, ke?ke, Türkiye'nin %5'i, %10'u filan olsa biz onlar?n hakk?ndan geliriz, hep birlikte. Yani, ?öyle de?il, Türkiye'nin %10'u ayr?mc?l??a hiç u?ram?yor, bütün ayr?mc?l?klar? da bu %10 yap?yor; böyle bir ?ey yok. Ben, ya? ayr?mc?l??? söz konusu oldu?unda 3 tür ayr?mc?y? birbirinden ay?rt ediyorum:
1-Yard?m sever ayr?mc?lar. Pandemide gördük. ??te ya?l? insanlar?n al?? veri?ini yap?yorlar. Onlara destek olmaya çal???yorlar. Çünkü ?öyle dü?ünüyor, ya?l?lar yapamaz, beceremez. Dolay?s?yla, asl?nda orada ayr?mc? bir tutum var ama iyi niyetli. Yard?m sever ayr?mc?lar, çok kolay dönü?türülebilirler. Ya? dostu insanlar olabilirler.
2- Anaç ayr?mc?lar. Onlar?n da asl?nda ya?l?lara kar?? korkular? var. Ya?l? insanlara kar?? korumac? bir tutumlar? var. Çok anaç davran?yorlar. Nas?l tan?r?z anaç ayr?mc?lar?? Ya?l? insanlarla bebeklermi? gibi konu?urlar. Çünkü ?öyle dü?ünürler; “normal” konu?sam, t?rnak içinde söylüyorum, normal bir insanla konu?ur gibi konu?sam anlamaz o. Çünkü ya?l?, yani zihinsel olarak sorunu var. Kar??daki insan?n statüsünü bir anda ortadan kald?ran bir tutum, ya? ayr?mc?s? bir tutum. Ama çok kolay dönü?türülebilirler. Onlarla biraz konu?mak yeterli olabilir.
3- En tehlikeli olanlar, kibirli ayr?mc?lar. Ya?l? insanlar? d??l?yorlar, ya?l? insanlarla temas ettiklerinde onlar?n tav?rlar?n?, tutumlar?n?, d?? görünü?lerini, fikirlerini ay?pl?yorlar, küçümsüyorlar. Onlar? k?n?yorlar. Ço?unlukla konu?may? kontrol alt?nda tutmaya çal???yorlar. Kibirli ayr?mc?lar ile mücadele etmek çok çok zor.
Bu üç ayr?mc? türüne dikkat edelim. ?lk ikisi çok kolay dönü?türülebilecek, birisi ile mücadele etmemiz gerekecek. Bununla hep birlikte mücadele etmemiz gerekecek. Çünkü onlar çocuklara, gençlere, yeti?kinlere ve kad?nlara da ayr?mc?l?k yap?yorlar. Yani bu toplumda üç insana ne yapaca??n? söylüyor; çocuklara, kad?nlara ve ya?l?lara ne yiyece?ini, ne giyece?ini, nas?l davranaca??n? ve ne zaman soka?a ç?kaca??n?.
Bu üç tür insana mütemadiyen ne yapaca??n?, ne zaman yapaca??n? ve nas?l yapaca??n? anlatmaya çal???yoruz. Zaten mücadele ediyoruz, eminim sizler de gündelik ya?am?n?zda bütün bunlarla mücadele ediyorsunuzdur. Art?k daha güçlüyüz, yaln?z de?iliz ya? ayr?mc?l??? konusunda da. Daha donan?ml?y?z, en az?ndan bugün için söyleyeyim. Bugün evlerinize gitti?inizde bir ev ödevi olsun, bir kom?unuz, bir tan?d???n?z varsa ona, sen ne güzel ya?land?n, falan deyin. Çok ya?lanm??s?n deyin. Bak?n, ar?za ç?kabilir, onun için biraz yak?n tan?d???n?z birisi olsun, sonra ya? ayr?mc?l???n? konu?mak için f?rsat do?acak. Size f?rsat do?acak. Ya?l? haklar?n? savunmak için f?rsat do?acak.
Çok say?da soru ve katk? ile tart??maya kat?lan konuklar sözü hep Datça’ya getirdiler. Datça’n?n bir mübadele kenti, bir emekliler kenti ve göç kenti oldu?unu söylediler. Göçle gelen orta ve zengin kesim ile yoksul yerlilerin aras?ndaki makas?n aç?ld???ndan söz edildi. Toplumsal cinsiyet ve ya? ayr?mc?l??? üzerine konu?anlar oldu.
55 y?ld?r Komünist oldu?unu söyleyen 79 ya??ndaki bir erkek izleyici, sistem bizim gölgemizden art?k yararlanam?yor, yararlanamad??? için de salg?nlarda eve kapatmak veya emekli ayl?klar?n? çok ciddi ?ekilde tart???yorlarm?? gibi görünüp bizi utand?rmak istiyor, dedikten sonra çözüm önerisini dile getirdi:
Sistemi de?i?tirmeden, ufak tefek de?i?ikliklerle, reformlarla, ?unlarla bunlarla biz refaha eri?emeyiz. Sorun, sistemin kendisi. Siz hiç bir zengini gördünüz mü ya?l?l?k üzerine bizim konu?tuklar?m?z? konu?uyorlar? Hay?r, konu?muyorlar. Biz, hepimiz, çok iyi eminim ki ya memurluktan ya da i?çilikten geliyoruz. Ald???m?z üç-be? kuru? emekli maa??na ba?l?y?z. Ben de ayn? durumday?m. Onun için sistemi ala?a?? etmeye u?ra?al?m, lütfen.
GERONTOLOJ? YA?LANMA ÇALI?MALARINI KAR?ILAYAMAZ
“Ben, ya?lanma çal??an bir sosyolo?um,” Diyen Doç. Arun. Gerontolojinin Türkiye'de ya?lanma çal??malar?n? art?k a?amayaca??n? dü?ündü?ünü söyledi. Çünkü Gerontoloji bak?m alan?na hapsolmu?tu. Onun için ya?lanma çal??malar?, farkl? meslek gruplar?yla, farkl? disiplinlerle bir arada çal??may? sa?layacak bir platformdu. Dünyada da zaten bu ?ekilde ilerliyordu. Ya?lanma çal??malar?nda, mimarlarla, mühendislerle, hekimlerle, hukukçularla, sosyologlarla, psikologlarla yani farkl? disiplinlerden insanlarla bulu?mak gerekti?ini söyledi.
YA?LI DEMEKTEN ÇEK?NMEYEL?M
Ya?l? demekten çekinmeyelim. Çok göreceli bir kavram, ço?unlukla takvim ya?? ile tan?mlan?yor. Dünya Sa?l?k Örgütüne göre 65 ya??n üstünün üzerindeki insanlar ya?l?lar. Birle?mi? Milletlere göre 60 ya??n üzerindeki insanlar ya?l?lar. Basitçe, bir s?n?flama yapmak için i?te bir tak?m istatistik hesaplar için yap?l?yor, bu. Bunun arkas?nda herhangi bir bilimsel bir temel yok. Basitçe s?n?flama, 64 de olabilirdi. Bunun pek önemi yok. Onun için biz, örn: ya?l? mahpuslar? çal???yorsak e?er, cezaevlerindeki tutuklu ve hükümlüleri çal???yorsak e?er, 50 ya??na kadar indiriyoruz ya?lanma çal??malar?n?. O nedenle, çok göreceli bir ?eyden söz ediyoruz, ya?l? dedi?imizde. Ama ya?l? demekten kaç?nmay?n, kaç?nmayal?m.
Ya?l?l???n ve ya?lanman?n üstünü örten tüm kelimeler ya? ayr?mc?s?d?r. Büyüklerimiz, ulu ç?narlar?m?z, bilgelerimiz, ya? alanlar, k?demli yurtta?lar... Geçen gün bir vaka var; ya?l? bir adam, e?ini öldürdü. Nerede ulu ç?nar? Ne ulu ç?nar?? Ne bilgesi? 70 ya??n?n üzerindeki bir erkek, e?i kad?n? öldürüyor, 70 ya??n üzerindeki bir kad?n? öldürüyor.
Homojen bir gruptan söz etmiyoruz. T?pk? çocuklar gibi, t?pk? gençler ve yeti?kinler gibi. Çok çe?itli, birbirine benzemeyen insanlar?n olu?turdu?u bir kesimden söz ediyoruz, ya?l? dedi?imizde. Ancak ya?l?l???n ve ya?lanman?n üstünü örten tüm kelimeler, ya? ayr?mc?l???na kap? açan, damgalayan kelimelerdir. Onun için bu hususa dikkat edelim, uyan?k olal?m.
Ya?l? demekten ya da ya?l? olmaktan niye korkuyoruz? Biliyorum, o korkunun sebeplerini, çünkü ya?l? denildi?inde, de?ersiz insanlar, dü?kün, art?k ölümü bekleyen insanlar oldu?u, hasta insanlar oldu?u dü?ünülüyor. Bu imaj, bu imajlar zihnimize kaz?nan bu imgeler bizi rahats?z ediyor; bunu anl?yorum. Bunlarla mücadele etmeliyiz.
HASTALIKLAR YOKSUL ?NSANLAR ARASINDA YAYGIN
Bak?n, hastal?klar, ölüm ve engellilik ya?l? insanlar aras?nda yayg?n de?il. Yoksul insanlar aras?nda yayg?n. Yoksul insanlar daha fazla ya?am?n? yitiriyorlar. Yoksul insanlar daha fazla hastalan?yorlar. Yoksul insanlar daha fazla engellilikle kar?? kar??ya kal?yorlar. Onun için, tekrar edelim, s?n?f meselesini dikkate almadan nereye bakarsak bakal?m, toplumun hangi kesimine bakarsak bakal?m, yamuk bir bak?? olacakt?r. Mutlaka, bu iki boyutu dü?ünmek gerekecek ve insan haklar?n? oda?a alarak yakla?aca??z. Ara?t?rmalarda da biz yine ayr?mc?l?klar? üretmeden, nas?l ayr?mc?l?kla mücadele edece?iz? Bunun yollar?n? aramam?z laz?m.
YA?LI ?NSANLAR TOPLUMA YÜK DE??LD?R
Bak?n, ya?l? insanlar sa?l?k sisteminde yüktür, deniliyor. Sosyal güvenlik içinde yüktür deniliyor. Öyle bir ?ey yok. Nedenini söyleyeyim: Türkiye'nin sorunu, zenginle?emeden ya?lanmas?d?r. Bak?n, Türkiye nüfusunun %10'u ya?l?. 2050'ye geldi?imizde, 2040'lar gibi ?u anki projeksiyonlara göre, ya?l? oran? çocuk oran?n? geçecek. ?imdi toplumun bu iktisadi sözle?meyi, bir sözle?me var toplumda; 15-64 ya? aral???ndakiler çal??acak, 15 alt? ile 64 ya? üstü iki ku?a?a bak?m verecek. Kapitalist sistem bunun üzerine kurulmu?. Bizim bu sosyal güvenlik sistemi falan dedi?imiz ?ey, asl?nda böyle sa?lan?yor. Üretim böyle sa?lan?yor. Oradaki denge ?u: 7 çal??an bir ki?iye bak?m verecek. Ancak böyle olursa, bu rakam gerçekle?irse bir denge oluyor, sosyal güvenlik sistemi içerisinde. ??te e?itim, çocuklar e?itim alacaklar, ya?l? insanlar da hastalan?rlar ise ona da destek sunacak, sosyal güvenlik emeklilik deste?i sunacak falan. Türkiye'de, ne yaz?k ki, bu rakam, ikiye birdir, ½.
KADIN ?ST?HDAMININ EN DÜ?ÜK OLDU?U ÜLKEY?Z
Toplumumuzdaki kad?nlar?n ancak %30'unu istihdam edebiliyoruz. Kad?n istihdam?n?n en dü?ük oldu?u ülkeyiz. Yani yeti?kin nüfusumuzun yar?s? kad?nlardan olu?uyor, onlar? istihdam etmiyoruz. Etti?imiz zaman da daha az ücret veriyoruz. Yani sosyal güvenlikle ilgili nas?l bu dengeyi kuraca??z, bu durumda? Bu toplum sözle?mesi sürdürülebilir de?il, Türkiye'de. Onun için o alg? yanl??; ya?l?lar topluma yük olmuyor. Türkiye toplumu, yeti?kin insanlar? istihdam edemedi?i için, üretime katamad??? için bu denge bozulmu? durumda. Bu sürdürülebilir de?il. Çok üzgünüm, bunu söyledi?im için ama bugün do?an çocuklar emekli olamayacaklar. Bizim anlad???m?z anlamda bir emeklilik olmayacak, onlar?n hayat?. Onun için ya?lanma çal??malar?, ya?lanma politikalar? sadece ya?l?larla ilgili bir ?ey de?il.
Geçti?imiz y?l Amerika'daki meslekta?lar?m?z bir çal??ma yapt?lar. Sa?l?k bak?m hakk? ile ilgili bir çal??mayd?. Bak?n ya?l?lar?n ne kadar yük oldu?unu de?il, ya? ayr?mc?l???n?n ne kadar yük oldu?unu sa?l?k sisteminde tespit ettiler. Bir y?lda Amerika'daki sa?l?k sistemi üzerindeki yükü, ya? ayr?mc?l???n?n yükü 62 milyar dolar. Ya? ayr?mc?l??? nedeniyle ortaya ç?kan kay?p, 62 milyar dolar. Bilim insanlar? taraf?ndan hesaplan?yor ve makale olarak konuyor ortaya. Hekimlerin koydu?u yanl?? te?hisler, sa?l?k sistemindeki yanl?? ve hatal? uygulamalar, ya? ayr?mc?l???na ili?kin uygulamalar. Ya?land???n için böyle diyor, mesela.
Size, sol baca??n hikâyesini söyleyeyim. Bir ya?l? kad?n hekime gidiyor ve diyor ki sa? baca??m çok a?r?yor; sa? dizim çok çok a?r?yor. Çok fena. Hekim de diyor ki ona, teyzeci?im, yani sizin ya??n?zda bu çok normal, kaç ya??na geldiniz, art?k dizinizin çal??mamas?, çok normal. ?yi de diyor, hekime giden ya?l? kad?n, evlad?m sol dizim de ayn? ya?ta ama o a?r?m?yor.
Yanl?? te?his, sa?l?k sistemi içinde hatal? uygulamalar, sistemin yanl?? kurgulanmas? nedeniyle ortaya ç?kan kay?p 62 milyar dolar. Ya?l?lar niye sisteme yük olsun? Ya? ayr?mc?l??? nedeniyle ortaya ç?kan kay?ptan söz ediyoruz. O nedenle, bu sadece ya? ayr?mc?l??? dedi?imiz mesele, böyle boynumuzu büken bir mesele de?il sadece. ?ktisadi aç?dan çok büyük kay?plar?n oldu?u uygulamalar.
SENEX, YA?LANMA ÇALI?MALARI DERNE??D?R
SENEX dernek ekibi 2019 y?l?nda kuruldu, bir grup genç ve ya?l? ara?t?rmac? taraf?ndan. ?imdi, ya?lanma çal??malar? derne?iyiz. SENEX bizim k?sa ismimiz. Latince bir k?saltmam?z olsun istedik, bilimin dili. SENEX, ya?l? bilge insan demek. SENEX org tr diye girdi?inizde, bizim derne?in web sitesinin sayfas? ç?kacak. Ellinin üzerinde yay?n?m?z var. Aç?k eri?im. ?ndirip okuyabilirsiniz. Tamam? ara?t?rmalar?n bulgular?d?r. Bugün sizinle burada payla?t???m tüm görü?lerim bu ara?t?rmalardan gelen bulgulardan olu?uyor. Biz ayn? zamanda Antalya ya?l?l?k ara?t?rmas?n? sürdürüyoruz. Ülkedeki tek boylamsal ya?l?l?k ara?t?rmas?d?r. Her üç y?lda bir tekrar eder. ?imdi Cumhuriyetin 100. y?l dönümünde 4. dalgas?n? gerçekle?tirece?iz.
YA?LANMA ARA?TIRMALARINI DEVLET KURUMLARI YAPAR
Asl?nda ya?lanma ara?t?rmalar?n? bizim gibi sivil toplum örgütleri yapmazlar. Kurumlar yaparlar. Büyük devlet kurumlar? yaparlar. Avrupa'n?n tamam?nda ulusal ya?lanma ara?t?rmalar? vard?r. Boylamsal. Her iki y?lda bir, üç y?lda bir, her be? y?lda bir tekrar ederler. Hepsinin bir resmi istatistik program? vard?r. Bizde TÜ?K'in de resmi bir istatistik program? var. Ne yaz?k ki Avrupa'da bir tek Türkiye'nin ya?lanma ara?t?rmas? yoktur. Bu bir derne?in, bir üniversitenin yapaca?? bir i? de?il. Boylamsal, ulusal düzeyde bilgi toplanmas? gereken bir aland?r, ya?lanma çal??malar. TÜ?K gelir ve ya?am ko?ullar? ara?t?rmas? yap?yor. Oradan ç?kart?yoruz, bilgileri. Hane halk? bütçe ara?t?rmalar? yap?yor, biz oradan ç?kart?yoruz ya?lanma ile ilgili bilgileri. Böyle olmaz. Avrupa'daki bütün ülkelerde ya?lanma ara?t?rmalar? var. Ya?lanan nüfusun gelecekte ne ile u?ra?aca??n? bilmemiz gerekiyor. Ne ile kar??la?aca??n? bilmemiz gerekiyor. Bunu ancak özerk bir kurum yapabilir. Bir devlet kurumu yapabilir. Onun için mutlaka bunu da TÜ?K'in yapmas? gerekiyor. Elbette bizim gibi sivil toplum örgütleri ba??ms?z ara?t?rmalar yap?yorlar. Az önce size verdi?im rakamlar?n tamam? bu ara?t?rmalardan geliyor. Daha fazlas?n? da derne?imizin yay?nlar?ndan bulabilirsiniz. Çok say?da Avrupa Birli?i çal??mas?, Avrupa Birli?i destekli ara?t?rmalar da var veya Birle?mi? Milletlerin az önce sayd???m rapor gibi ara?t?rmalar? var, onlar rahatça elde edilebilir.
GER?ATR? ?LE GERONTOLOJ? ARASINDAK? ?L??K?
Bir izleyici, Geriatri ile Gerontoloji aras?ndaki ili?kinin toplumsal bilinç aç?s?ndan aç?klanmas?n?n iyi olaca??n? söyledi. Özgür Arun, Geriatri bir TIP disiplinidir. Hasta ya?l?lar ile ilgili çal???yor. Onun hedef kitlesi, bütün TIP alanlar?nda oldu?u gibi hastalard?r.
Gerontoloji ise daha geni? bir kavram, ya?l?l?kla ilgili çal??malar yap?yor. Sadece hasta ya?l?lar ile de?il, tüm ya?l? insanlarla ilgili çal??malar yap?yor. Fakat Türkiye'de ne yaz?k ki Gerontoloji disiplini Sa?l?k Bilimleri Fakültesi alt?na al?nd? ?u anda. Birkaç senedir. Gerontologlar bak?m alan?na hapsedildi. Bak?m d???nda herhangi bir konuda yetkin bir e?itim alm?yorlar ne yaz?k ki. Sa?l?k Bilimleri Fakülteleri de biliyorsunuz, son 10 y?l?n icad? olan fakültelerdir. Arada bir fakülte. Yani TIP Fakültesi de?il, Sosyal Bilimler de?il, arada kalm?? bir fakülte. Gerontolojinin oraya hapsedilmesi büyük haks?zl?k. Çünkü Gerontologlar asl?nda ya?l?l?kla çal??may?, ara?t?rmay? yapabilecek yetkinlikte insanlar olmal?, dünyadaki yönelimi de bu. Türkiye'nin yapt???, YÖK'ün ald??? bu karar dünyada emsali olmayan bir karar. Dünyada örne?i yok. Gerontolojinin sa?l?k bilimleri ad? alt?nda olmas?n?n bir örne?i yok.
TÜ?K'TE ÇOK YETK?N, ÇOK DE?ERL? UZMANLAR ÇALI?IYOR
TÜ?K'in yöntemi meselesine geleyim: o bamba?ka bir ?ey. TÜ?K gerçekten çok de?erli uzmanlardan olu?an bir kurum. Bir ço?unu tan?yorum. Ara?t?rmalar? bizler de kullan?yoruz. Ancak son zamanlarda biliyorsunuz, hepimizin üzerinde yaratt??? güvensizlik, ne yaz?k ki o uzmanlar?n da eme?inin daha da de?ersizle?mesine yol aç?yor. Tek tek uzmanlar çok iyi, ama bizler tabi kuruma ili?kin güveni kurumsal olarak yitirildi?inden bahsediyoruz burada. O nedenle hani ?u anda i?in içinden ç?k?lmaz bir durumda, ara?t?rmalara ili?kin çok büyük güvensizlik var toplumda. Bilmiyorum TÜ?K bunu nas?l çözecek? Kurum olarak nas?l bunun üstesinden gelecek?
ÜLKELER?N YA?LANMA HIZI NASIL ÖLÇÜLÜYOR?
Bir izleyici, “konu?man?z?n bölümlerinde ara ara söyledi?iniz Türkiye'nin h?zla ya?lanmas? deyimini, neden ya?land???n?, merak ediyorum,” dedi.
Özgür Arun, ya?lanma h?z?n? ?öyle ölçüyoruz, diyerek, soruyu yan?tlamaya ba?lad?: Bir toplumda, ya?l? insanlar?n say?s?n?n iki kat?na ç?kmas? için geçen süreye bak?yoruz. Örn: ya?l? insanlar?n oran?, nüfus içindeki oran? %4'ten %8'e ç?kmas? için kaç y?l geçmi?, buna bak?yoruz. Buna ya?lanma h?z? diyoruz. Bu soru için te?ekkürler.
Birkaç çarp?c? rakam verece?im. Fransa bu süreci 115 y?lda geçiriyor. Yani ya?l? nüfusunun iki kat?na ç?kmas? için geçen süre 115 y?l. Almanya'n?n 80 y?l. ?sviçre'nin 85 y?l. Türkiye'nin kaç y?l acaba? 15-20 y?l aras?nda. Bak?n, Türkiye'nin ya?lanma h?z?ndan söz ediyoruz. Dünya'da bunun bir e?i daha yok. Endonezya bize çok benziyor, Güney Kore bize çok benziyor, Japonya bu arada 25 y?lda geçirdi ki, dünyan?n en ya?l? toplumudur. Çok h?zl? ya?lan?yoruz. Bu kadar h?zl? ya?lanmak, sorun de?il ama ?imdi bak?n, bütün bu toplumlar zenginle?erek ya?land?lar. Hele hele Avrupa dünyay? sömürerek ya?land?. O zenginli?i böyle olu?turdular. Bugün genç denilen toplumlar? sömürerek olu?turdular zenginli?i. Türkiye'nin ya da Türkiye gibi ülkelerin, ?ili'nin, Brezilya'n?n, Arjantin'in, bu tarafta ?ran'?n, Azarbeycan'?n, bunlar bize benzeyen ülkeler ya?lanma h?z? aç?s?ndan, böyle bir zenginle?me olas?l?klar? yok. Güney Afrika'n?n böyle bir ?ans? yok. Endonezya'n?n böyle bir ?ans? yok. Yani sömürecekleri, daha uzun y?llar dünyan?n bir k?s?m kaynaklar?n? sömürecekleri yüzy?llar? yok. Çok h?zl? ya?lan?yorlar.
TOPLUMSAL YA?LANMA SORUN DE??LD?R
H?zla ya?lanman?n nedenleri var. Toplumsal hijyenin, toplum sa?l???n?n çok yayg?nla?mas?, sa?l?k alan?nda önemli geli?meler ya?lanma h?z?n? çok etkilediler. G?da, g?daya ula??m, temiz suya ula??m gibi... Bu toplumlar?n bu kadar uzun süre ile refah?n? da art?rarak bir ya?lanma dönemi geçirmelerini beklemiyoruz, ne yaz?k ki. Buradaki sorun ?u: hem kalk?nmalar? gerekiyor ama bir yandan da çok h?zl? ya?lan?yorlar. Bu ikisi aras?nda bir denge kuram?yor, bu toplumlar. O nedenle sorun ya??yorlar. Yoksa ya?lanmak sorun de?il. Toplumsal ya?lanma bir sorun de?il. Ke?ke bizim de böyle uzunca yüzy?llar?m?z olsayd? da ya?lanabilseydik. Ama öyle bir ?ey yok. Daha da çarp?c? olan?, bugün burada bu konu?may? dinleyen hepimiz bu dönemin tan???y?z. Türkiye bu dönemi geçiriyor, ?u anda. ?u anda içindeyiz. Yani 15-20 y?l sonra de?il ?u anda tan?kl?k ediyoruz. Bir toplumun tarihinde bir defa ya?ayaca?? bir dönü?ümün tan???y?z bizler. Bu kadar h?zl? ya?lanmak bir defa ba?a gelir. 2023'e kadar devam ediyor. 2040'da art?k yeti?kin nüfusun oran? azal?yor TÜ?K'in projeksiyonlar?na göre, ya?l? insanlar?n say?s? art?yor.
B?YOPOL?T?KALAR R?SKL?D?R
Bir toplumun, nüfus aç?s?ndan söylüyorum, genç kalabilmesi için de demograflar bir s?n?r koymu?lar. Demograflar diyorlar ki bir toplumun nüfusunun yenilenebilmesi için, hani böyle h?zla ya?lanmamas? için bir tek kriter var, çocuk. Çocuk say?s? ikinin üstünde olacak, diyorlar. Aksi takdirde nüfus yenilenemiyor.
?imdi, biliyorsunuz, bu tip politikalara biyopolitikalar diyoruz. Çocuk say?s?n? art?rmaya çal??mak asl?nda ne demek? Kad?nlara do?um yap?n demek. Yeti?kin ve do?um yapma ça??nda olan kad?nlara do?um yap?n demek. Do?um planlamas? asl?nda, bir nüfus planlamas?d?r. Ama do?urun demekle de kad?nlar do?urmuyor. Böyle bir dünya yokBütün dünyada bu tür politiklar? yapan hükumetler bir tak?m destekler aç?kl?yorlar. Nedir bu destekler? Ak?lc? olanlardan söz ediyorum. Maddi destek sunarlar, hak sunarlar. Bir tak?m haklar? verirler, anneler için.
Birincisi daha az çal???p daha fazla sosyal güvence sistemine katk? pay? yat?r?rlar. Örn: Hollanda bunu yap?yor. Yar?m gün çal??t?r?yor, tam gün çal??m?? gibi sosyal güvenli?ine pirim ödemesi yap?yor. Bir ba?kas?, do?an çocuklar?n bak?m?d?r. O noktada sa?l?k ko?ullar?n? iyile?tiriyorlar. Çocuklar?n e?itimleri, okul öncesi e?itimlerinin sa?lanmas?d?r. Neredeyse her mahalleye kre?, anaokulu aç?l?r. Bu durumda insanlar ancak ak?lc? davranarak, rasyonel davranarak çocuk sahibi olabilirler veya çocuk say?s? art?r?labilir. Yo