Milas Belediyesi 1870 y?l?nda kurulmu? ve kurulu?undan 68 y?l sonra Milas’ta ilk imar plan? uygulamas? 1938 y?l?nda yap?lmak istenmi?tir. Plan?n uygulamas?nda zorluklarla kar??la??lm??t?r. Bu zorluklar?n nedeni ise; Milas kent merkezindeki sokaklar?n dar olu?u, ç?kmaz sokaklar?n?n varl???, evlerin yanyana ve biti?ik konumda olmalar?d?r. Bu durum Akarcalar taraf?ndan ?u ?ekilde ifade edilmi?tir: Bu yüzden 1938’de yap?lm?? olan imar plan?n?n tatbiki pek çok güçlükler göstermektedir (Akarca&Akarca, 1954:15). Uykucu, 1938 y?l?nda yap?lan ?ehir plan?na göre Milas’?n yerle?me a?amas?nda oldu?unu belirtmektedir. Ancak bu plan?n?n uygulanmas?nda çe?itli güçlükler ç?km??, sokaklar darl?ktan kurtar?lamam??t?r (Uykucu, 1968: 193). Milas’?n ilk imar plan?n?n uygulanmak istenildi?i dönem CHP’li Belediye Ba?kan? Nazmi Akdeniz’in dönemidir. Nazmi Akdeniz 1936-1949 y?llar? aras?nda belediye ba?kanl??? yapm??t?r. ?lk haz?rlanan imar planlar?n?n uygulamas?nda kar??la??lan güçlükler; Konut alanlar?yla ilgili de?i?iklik projeleri ise ço?unlukla uygulanamam??t?r. Planda önerilen yap? adas? düzeniyle, yol geni?liklerinin, kentin mekânsal olu?umuna uygun olmay??? ve uygulanmas? durumunda belediyeye büyük mali yük getirecek nitelikte olmas?, plan?n uygulanamamas?n?n ba?l?ca nedenleridir (Yurt Ansiklopedisi, s.5922).

Milas kent merkezi, 20. yüzy?l?n ortalar?na kadar, tarihsel yerle?im konumunu, dokusunu ve özelliklerini büyük ölçüde korumu?tur. Cumhuriyet Dönemi'nde kentin sosyo-ekonomik olarak geli?iminde etkili olan unsur; 1958 y?l?nda Milas-?zmir karayolunun aç?lmaya ba?lanmas? olmu?tur. Bu yolun aç?lmas?yla Milas’?n ?zmir, ?stanbul gibi metropol kentlerle olan ba?? sa?lanm?? ve kentin mekânsal ölçekte geli?mesinde önemli rol oynam??t?r. Milas-?zmir ve Milas-Bodrum karayolu birbirine ba?lant?l? olarak Milas’?n içinden geçti?inden; kentin büyümesi önce güneye do?ru olmu?, yolun yaratt??? ekonomik geli?me nüfusun art???na neden olunca, kentin büyümesi bu sefer ovan?n bulundu?u kuzeye do?ru yönelmi?tir.  ?ç göçler, Milas’ta gecekondu olgusunu yaratm??t?r.

Tar?m d??? kesimlerin geli?mesine ko?ut olarak, 1965'ten sonra h?zlanan iç göçün ürünü olan bu yeni yerle?meler, Hac? ?lyas, Gümü?lük ve Burgaz Mahallelerinin Bat? yamaçlar?nda kurulmu?, genellikle gecekondu bölgesi niteli?i ta??yan yerle?melerdir. Cumhuriyet Caddesi, ?zmir-Bodrum karayolunun geçmesiyle kentin geli?me yönünün güneye kaymas? üzerine, 1968'de aç?lm??t?r. Aç?l???ndan sonra, merkez i?levleri h?zla Cumhuriyet Caddesi'nde toplanmaya ba?lam??t?r (Yurt Ansiklopedisi, s. 5952).

Milas’?n imar planlar?n?n s?ralamas? ?u ?ekildedir: 1938, 1961(1963), 1976(?lk Koruma karar?), 1978, 1983, 1985(Koruma)(1986), 1990, 1992(Koruma), 2006, 2009(Çevre Düzeni), 2010(Bölge) y?llar?nda yap?lm??t?r. ODTÜ Mimarl?k Fakültesinin 2011-2012 Milas çal??mas?nda, imar planlar?n?n s?ralanmas?nda 1963 yerine 1961, 1986 yerine 1985 y?llar? yer almaktad?r. 

1963 y?l?nda yap?lan imar plan?yla getirilen konut alanlar?yla sosyal ve teknik altyap? yetersiz kald??? için 1978’de haz?rlanan 1/5000 ölçekli Naz?m ?mar Plan?yla bu eksiklikler giderilmeye çal???lm??t?r. Eksikliklerin giderilmesinde bu plan da yeterli olamay?nca, 1983 y?l?nda yeni bir imar plan? yap?larak uygulamaya konulmu?tur. 1983 imar plan? da kentin fiziksel mekândaki geli?iminin ve büyümesinin gerisinde kal?nca, 1986 y?l?nda revizyon imar plan? haz?rlanarak yürürlü?e girmesi sa?lanm??t?r. 1986 revizyon imar plan?na göre, kent kuzeye ve güneye do?ru bir geli?im göstermi? ve hem konut hem de donat? alanlar? artt?r?lm??t?r (Dokuz Eylül Üniversitesi ?BPB Milas Analitik Etüd Çal??mas?, 1991: 147).

1990 y?l?nda Revizyon imar plan?, 2009 y?l?nda Ayd?n-Denizli-Mu?la 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Plan?, 2010 y?l?nda GEKA TR 32 Bölge Plan? haz?rlanm??t?r. 2009 y?l?nda 1/100.000 ölçekli olarak haz?rlanan Çevre Düzeni Plan? 2025 y?l?n? hedefleyerek, kentin büyüme do?rultusu, koruma alanlar?, tar?msal faaliyet bölgeleri, ekolojik ve orman alanlar? belirlenmi?tir.

Ba?l?ca geçim kaynaklar?; zeytincilik, pamuk ve susam yeti?tiricili?i, bal?kç?l?k ve hayvanc?l?k görülmektedir. Sanayi sektöründe ise en önemli pay? termik santrallar ve organize sanayi bölgesi olu?turmaktad?r. Ayr?ca Milas ilçesi(..) sahilleriyle deniz turizmi, ilçe merkezindeki yo?un tarihi doku ile de kültür turizmi potansiyeline sahip bulunmaktad?r (ODTÜ Mimarl?k Fakültesi, 2011-2012:55).

Ayr?ca planda, 2025 plan? do?rultusunda, ilçenin plan döneminde; sanayi, turizm ve tar?m sektörlerinin birlikte geli?ece?i bir kimli?e sahip olaca?? ve bir kentsel çekim merkezi olmaya devam edece?i belirtilmi?; yeni yerle?im alanlar?n?n ise 2025 plan?nda kuzeye do?ru yönlendi?inin görüldü?ü belirtilerek, kentin kuzey-bat? do?rultusunda büyümesi öngörülmü?tür (age, s: 56).

Yine ayn? çal??mada, Güney Ege Kalk?nma Ajans?n?n 2010 y?l?nda haz?rlad??? Ayd?n-Denizli-Mu?la illerini kapsayan “TR 32 Düzey 2 Bölgesi 2010-2013 Bölge Plan?” içindeki “Ula??m Altyap?s?n?n Geli?tirilmesi” ?emas?nda; Milas-Bodrum, Milas-Didim ile Milas-Karpuzlu yolunun geli?tirilmesi öngörülmü?tür. Ayr?ca Denizli-Ayd?n-Çine-Yata?an Demiryolu ile Güllük Liman? Demiryolu entegrasyonunun sa?lanmas?nda Milas’?n ba?lay?c? bir konumda olaca?? ifade edilmi?tir. Kentin geli?mesinin ise kuzey yönüne do?ru oldu?u belirtilmi?tir.

Milas’?n kent merkezinde bulunan arkeolojik S?T bölgeleri için Koruma Amaçl? ?mar Planlar?; 1976, 1985, 1992 ve 2006 (1/1000 ölçekli) y?llar?nda haz?rlanm??t?r. Bu planlardaki eksiklik ve aksakl?klar?n giderilmesi ve onamadan sonraki süreçte yap?lm?? olan tesciller / sit s?n?rlar?ndaki de?i?iklikler / koruma mevzuat?ndaki de?i?iklikler vb. nedeniyle haz?rlanan 1/5000 ve 1/1000 Ölçeli Revizyon Koruma Amaçl? ?mar Plan?’n?n onama süreci de devam etmektedir.

Milas için ilk koruma kararlar?, Kültür Bakanl??? Gayrimenkul Eski Eserler ve An?tlar Yüksek Kurulu taraf?ndan 13.11.1976 tarihinde al?nm??t?r. Kurulun bu karar?yla Milas’taki korunmas? gereken eski eserlerin listesi haz?rlanm??t?r. Bu listede, 44 arkeolojik ve sivil mimarl?k örne?i eserlerin tescili yap?lm??t?r. ?lk arkeolojik sit alan? belirlenmi?tir. 1976 y?l?nda belirlenen 1. Derece Arkeolojik sit alan?n?n Uzunyuva kaz? alan? d???nda kalan bölümü, kentsel sit ve 3. Dereceden arkeolojik sit alan?na dönü?türülmü?, Uzunyuva ve çevresi ise 1. Dereceden Arkeolojik sit alan? olarak kalm??t?r. 26.06.1992 tarihinde 1. Derece Arkeolojik sit alan?n?n, ?ller Bankas? taraf?ndan haz?rlanan koruma amaçl? imar plan?na i?lendi?i ?ekilde geni?letilmesi uygun bulunmu?tur. 2006 y?l?nda ise Baltal? Kap?, Gümü?kesen Mezar An?t? ve Yahudi Mezarl???, Belediye Meydan? ve Arasta ile Tabakhane Caddesi ve çevresinin 1/1000 Ölçekli Koruma Amaçl? ?mar Plan? haz?rlanm??t?r. (ODTÜ Mimarl?k Fakültesi, 2011-2012 Milas Çal??mas?)

1980 y?l?n?n ba?lar?na kadar Milas kent merkezinin Do?u ç?k???ndaki son evi, Atatürk Bulvar? üzerindeki Madam Murat Evi olarak bilinen tarihi evdir. Bulvar?n ?ehir park?n?n önünden bu eve kadar olan bölümü, ak?amlar? trafi?e kapat?larak, halk?n gezdi?i yoldur ve halk aras?nda “Süsyolu” olarak an?lmaktad?r. Süsyolu denilmesinin nedeni ise Milasl?lar’?n en güzel giysilerini giyerek ak?amlar? orada gezintiye ç?kmalar?d?r. Madam Murat evinden sonra; 1963’de hizmete giren Milas Orman ??letme (Kaynak: Milas Orman ??letme Müdürlü?ü),  1967-1968 e?itim-ö?retim y?l?nda hizmete giren Lise (Kaynak: Milas Cumhuriyet Anadolu Lisesi) ve 1968 y?l?nda hizmete giren Meteoroloji binalar? bulunuyordu. “Meteoroloji hizmet binas? lojman yap?m? için 26 liraya 5 dönüm arsa sat?n al?nm??t?r. ?n?aatlara 1967 y?l?nda ba?lanm?? ve 1968 y?l?nda bitirilmi?tir. Milas Meteoroloji istasyonunun ilk müdürü e?im Taner Akdeniz olmu? ve bu görevi aral?ks?z 27 y?l sürdürmü?tür” (Günay Akdeniz anlat?m?, 12.10.2022).

Lisenin bahçesine ikinci bina 1972 y?l?nda yap?lm??t?r. Madam Murat’?n Evinden sonras? zeytinlik, tütün tarlas? ve üzüm ba?lar?yd?. “Atatürk Bulvar?’n?n Milas Park?n?n önünden ba?lay?p Madam Murat’?n Evine kadar olan bölümü, yaz ak?amlar?nda trafi?e kapat?l?p Milasl?lar?n volta atmas?na tan?k olundu?u için Süsyolu olarak isimlendirilirdi.  O y?llarda Madam Murat’?n evinden sonra yap?la?ma pek olmad??? için Lise ve Meteoroloji kasabaya o kadar uzakt? ki…” (Kundurac?o?lu, 2022: 55-56)

1980 y?l?ndan itibaren Atatürk Bulvar?nda apartman türü çok katl? yap?lar?n in?as?na ba?lanm??t?r. Kent merkezinde çok katl? binalar için arsa üretimi yetersiz oldu?undan, çok katl? yap?lar?n in?aat?na ova ba?lant?l? olan Cumhuriyet Mahallesinde devam edilmi?tir. Konut ihtiyac?n?n artmas? üzerine 1994 y?l?ndan sonra Milas Ovas? Balavca Deresi s?n?r olmak üzere imara aç?lm??t?r. Milas Ovas?n?n fay hatt? üzerinde olmas? ve tar?msal niteli?i nedeniyle ovan?n imara aç?lmas? karar? 1999 y?l?nda iptal edilmi?tir (MSGSÜ ?ehir ve Bölge Planlama Bölümü, 2009-2010: 105).

Milas’?n imar planlar?n?n haz?rlanmas?nda belirleyici olan, kentsel geli?imi etkileyen dinamikler ise kronolojik olarak ?öyle s?ralanmaktad?r: 

1-1924 y?l?nda gerçekle?en Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi sonucundaki nüfus art???,

2-1950’li y?llarda kentte, ovaya do?ru yerle?imin ba?lamas?,

3-1951-1952 y?llar?nda Bulgaristan’dan gelen göçmenler (Gümü?lük Mahallesine yerle?tirilmi? ve onlar için Göçmen Konutlar? yapt?r?lm??t?r),

4-1960’lar?n sonlar?nda yap?lmaya ba?lan?lan yollar (Gümü?kesen ve Nazmi Akdeniz Caddelerin aç?lmas?),

5-1970 Etibank maden ocaklar? (çal??mak için gelenler, Emek ve Ayd?nl?klevler mahallelerinin ilk yerle?enleri olmu?lar, kent Sodra Da??n?n eteklerine do?ru yönelmeye ba?lam??),

6-1980’li y?llarda Bodrum’da turizmin geli?meye ba?lamas? (istihdam alanlar?n?n olu?mas? ve Bodrum’da ya?am?n pahal? olu?u Milas’a göçleri ba?latm??t?r), Bu y?llarda aç?lan termik santraller (Kent ve çevresinde i?gücü ihtiyac? artm??, kente göçler devam etmi?. Bu göçler merkez d???ndaki mahallelerin geli?imlerini artt?rm??, kentin kuzeyi ile bat?s?nda ciddi büyümelere neden olmu?tur),

7- 1980’li y?llarda Atatürk Bulvar?n?n iki yan?nda 5 katl? apartmanlar?n yap?lmas?,

8-1990’l? y?llarda, Milas Ovas?n?n imara aç?lmas? ve kat art??lar? karar? al?nmas?,

9-1995’te aç?lan Milas Meslek Yüksek Okulu,

10-1997 y?l?nda aç?lan Milas-Bodrum Havaliman? (MSGÜ ?ehir ve Bölge Planlama Bölümü, 2009-2010: 106).

?mar planlar?nda; bölgesel arazi kullan?m kararlar? 1/25.000 ölçekte, ada ve parsel baz?nda olu?turulan arazi kullan?mlar? 1/5000 ölçekte, bina baz?nda olu?turulan arazi kullan?m yap?la?ma vb. kurallar ise 1/1000 ölçekte gerçekle?mektedir. 

Milas Birinci Derece deprem bölgesinde yer almaktad?r. Fay hatlar? Milas ovas?ndan geçmektedir. Milas ovas? alüvyonlu topraklardan olu?maktad?r. _Deprem riskinin en fazla ya?and??? yerler, alüvyonlu topraklar?n oldu?u bölgelerdir. Milas ovas?nda ayn? zamanda s?v?la?ma tehlikesi de bulunmaktad?r. Milas Ovas?n?n, ovadan geçen Balavca Deresi ile Çevreyolu aras?nda kalan bölümü, önceden var olan yap?la?malar nedeniyle 1994 y?l?nda imara aç?lm??, 19.4.1999 tarihinde yap?lan yerel seçimden sonra bu karar iptal edilmi?tir. Cumhuriyet Mahallesinin tümü, Hay?tl? Mahallesinin Bahçelievler semti ile Hac? Abdi Mahallesinin bir bölümü; kent merkezinden itibaren Çevreyolu boyunca Milas Ovas?n?n ba?lang?c?n? olu?turan bölümde yer almaktad?r.  

Milas’?n yatay büyümesi; 1965 ile 1970 y?llar? aras?nda Burgaz Mahallesinin eski Belediye mezbahas? ve Labranda ?i?eleme su fabrikas? yönünde aç?lan Nazmi Akdeniz (1968), ?imdiki Gümü?lük Mahallesinin içinde Gümü?kesen an?t?na do?ru giden Gümü?kesen(1968) ve ?smetpa?a Mahallesinde Sodra’n?n ete?indeki Bademlik Caddelerinin(1966) aç?lmas?yla ba?lam??t?r.

Bu tarihlerde Sodra Da??n?n eteklerinde gecekondu türü yap?la?malar henüz bulunmamaktad?r. ?ehrin Do?u yönünde geli?mesi (Emek Mahallesi) 1980’den ba?lam??, 1990’lardan sonra ivme kazanm??t?r. 1984 y?l?nda yap?m?na ba?lanan 813 konutluk Akkent toplu konut alan? ise Milas’?n ?zmir yönünde geli?iminde etkili bir rol oynam??t?r.

Kent makroformunun geli?imi incelendi?inde; dönemsel olarak Milas kent merkezinin uzunlamas?na ve geni?lemesine büyümesi en iyi ?ekilde görülecektir. 1959 ve 1960’larda Milas henüz göç alan bir ?ehir de?ildir. Nüfus art?? h?z? da dü?üktür. 1960’lar?n ba??nda Milas’?n nüfusu 11.700’dür. Bu tarihlerde Milas’?n yerle?im alan? eski kent dokusunun hakim oldu?u yerlerdir. Henüz ovaya do?ru bir büyüme ve çok katl? yap?la?malar yoktur. Milas’?n merkez mahalleleri; Hisarba??-Hoca Bedrettin, Hac? ?lyas, Hay?tl?-Ahmetçavu?, ?evketiye, Hac? Abdi, Burgaz, Firuzpa?a-Gazipa?a mahallelerinden olu?maktad?r. Hay?tl?, Hac? Abdi, ?evketiye mahallelerinin ovaya do?ru geni?lemesi henüz ba?lamam??t?r. Yap?la?ma, geleneksel yap? tekni?ine ve mimariye göre in?a edilen ço?unlukla iki katl? evlerden olu?maktad?r.

1972 y?l?nda ?ehrin geldi?i geli?im noktas?na bakt???m?zda; ?ehrin merkezindeki mahallelerin çevrelerinde büyüme ve geni?lemelerin oldu?unu görüyoruz. Kentin nüfusu bu y?llarda 17.000 civar?ndad?r. Büyümenin oldu?u mahalleler; Hay?tl?, ?evketiye, Hac? Abdi ve Hac? ?lyas Mahalleleridir. Bu mahallelerde görülen geni?lemeler henüz büyük ölçekli de?ildir. Bu k?smi büyümenin nedeni ise 1958 y?l?ndan sonra Milas-Söke karayolunun aç?lmas?yla gerek tar?m gerekse tar?m d??? faaliyetlerde çal??mak için gelenlerin Milas’a yerle?meleridir. 

Milas’?n 2007 yerle?im ?ekline bakt???m?zda, kentin Do?u-Bat? do?rultusunda ve geni?lemesine büyüdü?ünü görüyoruz. Bu tarihte Milas’?n nüfusu, 48.000 dolay?ndad?r. ?ç ve d?? göçlerin artmas?yla ?mar Planlar?nda yap?lan de?i?ikliklerle konut ihtiyac?/yap? stoku kar??lanmaya çal???lm??t?r. Kentin h?zl? nüfus art???yla birlikte mevcut mahalleler bölünerek yeni mahalleler kurulmu?tur.  Burgaz Mahallesinden ayr?lan mahalleler; Ayd?nl?kevler (1984), Güne? (1989), Gümü?lük (1999). Ahmet Çavu?-Hay?tl? Mahallesinden ayr?larak kurulan Cumhuriyet (1991). ?smetpa?a Mahallesi 1974 y?l?nda, Hac? ?lyas Mahallesinden ayr?larak kurulmu?tur. Emek Mahallesi ise Birinci Küçük Sanayi Sitesini de içine alacak ?ekilde 1990 y?l?nda kurulmu?tur.

Tablo 70: Milas’taki Mahallelerinin Kurulu? Y?llar?

Kaynak: MSGSÜ ?BPB Lisans–3 Atölyesinde haz?rlanm??t?r

Milas, Belediyenin kuruldu?u 1870 y?l?ndan 2022 y?l?na kadar geçen 152 y?ll?k süreçte, toplumsal de?i?im, geli?im ve dönü?üm sürecinde önemli bir büyüme kaydetmi?tir. Milas’?n makroformundaki büyümeyi üç dönem halinde incelemek mümkün olabilir diye dü?ünüyoruz. Geli?me ve büyümeyi sa?layan etkenler do?rultusunda bu dönemleri ?öyle betimlemek mümkün olabilir: i) 1960 öncesi dönem, ii) 1960-1995 aras? dönem ve iii) 1995 sonras? dönem. Birinci dönem, nüfus art?? h?z?n?n çok dü?ük oldu?u, kendi halinde ve içe kapal? bir Anadolu kasabas? hali. ?kinci dönem, Milas-Söke karayolunun aç?lmas? ve Etibank Boksit ??letmesinin faaliyete geçmesiyle il d??? göçlerin ba?lamas?, küçük sanayi sitelerinin faaliyete geçmesi, Termik santrallerin faaliyete geçmesi. Bodrum’daki turizm hareketine ba?l? olarak Milas’a yerle?melerin olmas?. Üçüncü dönem ise ilçenin k?y? ?eridinde turizm yat?r?mlar?n?n ba?lamas?, yazl?k sitelerin artmas?, 1990’larda tütün ve pamuk ekiminin k?s?tlanmas? üzerine k?rsal alandan kente göçler vd.

Kaynak: Nevzat Ça?lar Tüfekçi taraf?ndan haz?rlanan “Toplumsal De?i?im ve Dönü?üm Sürecinde Kentle?me: Milas Örne?i (1960-2022)” isimli Sosyoloji Yüksek Lisans Tezinden al?nm??t?r