Mithat ÖZLÜ

11 May?s 2011 tarihinde ?stanbul'da imzaya aç?lan Kad?nlara Yönelik ?iddet ve Ev ?çi ?iddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadele Hakk?ndaki Avrupa Konseyi Sözle?mesi (k?sa ad?yla ?stanbul Sözle?mesi), 1 A?ustos 2014 tarihinde yürürlü?e girmi?tir. Özel olarak kad?nlara ve k?z çocuklar?na yönelik ?iddet ve ev içi ?iddeti hedef alan ilk Avrupa sözle?mesi olma niteli?ini ta??yan Sözle?me, bugüne kadar Türkiye dahil Avrupa Konseyi üyesi 20 ülke taraf?ndan onaylanm??t?r. Türkiye, Sözle?meyi imzaya aç?ld??? 11 May?s 2011 tarihinde imzalam??, 14 Mart 2012 tarihinde ise onaylam??t?r.

?STANBUL SÖZLE?MES?N?N ÖZELL?KLER?

?stanbul Sözle?mesi'nin en önemli özelli?i, biyolojik veya hukuki, ailevi ba? olup olmad???na bak?lmaks?z?n ev içi ?iddetin (örne?in eski veya mevcut e?ler, evlilik d??? partnerler, birlikte ikamet edilen aile fertleri, akrabalar veya birlikte ikamet edilen ba?kalar? taraf?ndan yöneltilen ?iddetin) ve kad?nlara yönelik her türlü ?iddetin önlenmesi ve bunlarla mücadeleye ili?kin standartlar öngören ve Avrupa ülkelerini hukuki olarak ba?layan ilk belge olmas?d?r.

Kad?nlar ve erkekler aras?nda hukuki ve fiili e?itli?in gerçekle?tirilmesinin kad?na yönelik ?iddeti önlemede anahtar bir unsur oldu?unu benimseyen Sözle?me, kad?nlara yönelik ayr?mc?l??? da yasaklamaktad?r.

?stanbul Sözle?mesi, daha önce kabul edilmi? kad?nlara yönelik ayr?mc?l?k ve ?iddetle ilgili uluslararas? standartlar?, Avrupa ?nsan Haklar? Mahkemesi ve BM Kad?nlara Yönelik Her Türlü Ayr?mc?l???n Ortadan Kald?r?lmas? Komitesi'nin içtihatlar?n? ve ö?retideki görü?ler yan?nda en iyi ülke uygulamalar?n? da kodifiye etmi?tir.

Sözle?me, hem özel alandaki hem kamusal alandaki ?iddeti yasaklamaktad?r. Madde 3/a uyar?nca, “kad?na yönelik ?iddetten”, ister kamusal ister özel ya?amda meydana gelsin, toplumsal cinsiyete dayal? tüm ?iddet eylemleri anla??lacakt?r. Madde 4/1 uyar?nca, Taraf devletler, gerek kamusal gerekse özel alanda tüm bireylerin özellikle de kad?nlar?n ?iddete maruz kalmaks?z?n ya?ama hakk?n? sa?lamak ve korumak için gerekli olan hukuki ve di?er önlemleri alacaklard?r. Dolay?s?yla Sözle?me, yaln?zca ev içindeki (genellikle e? veya partnerler veya ebeveyn ve çocuklar gibi farkl? ku?aklar aras?nda meydana gelen) kad?nlara yönelik ?iddeti de?il, ayn? zamanda kamusal alandaki (örne?in ayn? evi payla?­masa bile eski e?in veya partnerin kamusal alanda yöneltti?i) ?iddeti, i?yerleri, okullar, karakollar, hapishaneler vb. kurumlardaki kad?nlara yönelik ?iddeti de yasaklamaktad?r.

Sözle?me, yaln?zca bar?? dönemlerindeki de?il, silahl? çat??ma dönemlerindeki ve silahl? çat??ma sonras?nda devam eden ?iddeti de yasaklamaktad?r. Sözle?me, “toplumsal cinsiyete dayal?” ayr?mc?l?k ve ?iddeti temel alm??t?r ve toplumsal cinsiyeti tan?mlayan ilk uluslararas? belgedir. Sözle?mede, ekonomik zarar veya ekonomik ?st?rap da kad?na yönelik ?id­det biçimlerinden biri (ekonomik ?iddet) olarak tan?mlanm??t?r.

Sözle?me, Taraf devletlerden, belli ko?ullar nedeniyle ?iddete aç?k hale gelmi? olan güç durumdaki kad?nlar?n özel ihtiyaçlar?n?n göz önünde bulundurulmas?n? talep etmektedir.

Sözle?me, yaln?zca Sözle?meye taraf devletlerin vatanda?? olan kad?nlar için de?il, s???nmac? ve hukuki durumu ne olursa olsun göçmen kad?nlar için de koruma sa?lamaktad?r.

Sözle?me, ?iddet ma?durlar?na e?it koruma sa?lanmas?n? öngörmekte ve ma?durlar aras?nda her türlü ayr?mc?l??? yasaklamaktad?r.

Sözle?me, erkeklere ve çocuklara yönelik ev içi ?iddetten de söz etmekte ve ?iddet ma?duru k?z ve o?lan çocuklara ili?kin özel düzenlemelere yer vermektedir. Sözle?me, Sözle?me kapsam?ndaki her türlü ?iddetle mücadelede uluslararas? i?birli?ini öngörmektedir. Uluslararas? i?birli?i yaln?zca kriminal ve medeni konulardaki i?birli?iyle s?n?rl? olmay?p, Sözle?me kapsam?ndaki suçlar?n i?len­mesinin önlenmesi için bilgi payla??m? ve yak?n tehlikeden korunmay? da içermektedir.

Taraf devletlerin Sözle?me'nin hükümlerini etkili bir biçimde uygulamalar?n? sa?lamak amac?yla Sözle?mede spesifik bir izleme mekanizmas? olu?turulmu?tur, ancak bireysel ?ikayet hakk? tan?nmam??t?r. Öte yandan Sözle?me, ma?durlar?n ba?vurulabilir bölgesel ve uluslararas? bireysel/toplu ?ikâyet mekanizmalar?na ili?kin bilgiye ve bu mekanizmalara eri?im imkân?na sahip olmalar?n? sa?lama ve ?ikâyette bulunan ma?durlara duyarl? ve bilgiye dayal? deste?in sa?lanmas? yükümlülü?ünü getirmektedir.

Anayasa m. 90/5 uyar?nca, ?stanbul Sözle?mesi kanun hükmündedir. Bunun hakk?nda, Anayasa'ya ayk?r?l?k iddias? ile Anayasa Mahkemesi'ne ba?vurulamaz. ?stanbul Sözle?mesi ile kanunlar?n ayn? konuda farkl? hükümler içermesi nede­niyle ç?kabilecek uyu?mazl?klarda, ?stanbul Sözle?mesi hükümleri esas al?n?r. Anayasa'n?n 11. maddesi uyar?nca, ?stanbul Sözle?mesi hükümleri, yasama, yürütme ve yarg? organlar?n?, idare makamlar?n? ve di?er kurulu? ve ki?ileri ba?layan temel hukuk kurallar?d?r.