Ayakl?k?r?'da Zeytin Toplamak

MEHMET ERDAL / DATÇA

Karde?imiz Musa'n?n (nam-? di?er Settar'?n) ölüm y?l dönümü (04.10.2016) nedeniyle Ekim ay? ba??nda köye gitti?imizde tohurlar? ve a?açlar?n dibinde biten sürgünleri görünce akl?mdan geçirmi?tim; “Tohur iyi, 120-150 kg aras? ya? ç?kar. Zeytin a?açlar? dibindeki sürgünlerin temizlenmesi ve a?açlar?n budanmas? da gerekiyor. Bu y?l gelip zeytini kendimiz toplasak daha iyi olacak,” diye. Geçen y?l hasat zaman? ya?hane kg. fiyat? ortalama 80 TL olan zeytinya??n?n litre fiyat?n?n bu y?l serbest piyasada 150-200-250-300.00 TL civar?na f?rlamas? ve o süreçte TAR??'in zeytinya??n?n kg. al?m fiyat?n? (08.11.2023) Güney Ege Bölgesi için (0,8 asitli) 260-(0,5 asitli) 270-(0,3 asitli) 290.00 TL olarak aç?klamas? üzerine de “Tamam” dedim, “Miras kalan zeytinleri 2 y?l öncesi oldu?u gibi bu y?l da gidip toplayaca??m ve ya?hanede s?kt?raca??m.”

Köyde ya?am?n? devam ettiren karde?lerimden yukar?dan a?a??ya 4 numara olan ablam (Perihan Kamal?), “Gel. Eni?ten gidip bakt?, '200 kg ya? ç?kar' diyor. Zeytin toplamada sana yard?m da eder. Zeytinin çöpünü kabaca temizledikten sonra çuvallars?n?z, gerisini ben hallederim. Bizde kal?rs?n...” minvalinde konu?unca da ?nternetten Ayakl?k?r?'daki en uygun hava ko?ullar?na dair bilgileri sorgulay?p “en uygun zaman” gördü?üm 30 Kas?m günü yan?ma i? k?yafeti, zeytin s?y?rmak için plastik t?rm?k, s?y?r?lan zeytinlerin üzerine dü?ece?i yazg?, tahra, kazma, testere, plastik kova, ya? bidonlar? alarak dü?tüm yola.

 AYAKLIKIRI'DA YA?AM

Ayakl?k?r? ?zmir'in Tire ilçesine ba?l? do?du?um, ilkokulu bitirdi?im, ortaokul, ö?retmen okulu, ö?retmenlik, e?itim enstitüsü, üniversite derken 1976 y?l? dahil her yaz gelip ya?ad???m köyüm.

Ad?n?n nereden geldi?ine dair rivayetler muhtelif. 1970'lerin ikinci yar?s?ndan sonra farkl? nedenlerle gündeme gelen göçler nedeniyle 600 civar?ndaki nüfusu ?imdilerde 100 civar?na dü?se ve art?k köy d???ndan gelip yerle?enlerin say?s?n?n artmaya ba?lad??? bir yer olsa da hala topra?a sonradan yerle?mi? biz Yörüklerin köyü. Rivayet odur ki Ayakl?k?r? da kom?ular? I??klar, Yeniçiftlik, Göllüce, Bülbülderesi ve Tire'ye, Bay?nd?r'a, Torbal?'ya ba?l? daha pek çok köy gibi zaman?nda Padi?ah Abdülhamit'e ait olan “Rahmanlar Çiftli?i” üzerine kurulmu? bir yerle?im yeridir.

Köye geli?imin ertesi günü (01.12.2023) sabah saat 06.30'da uyand?m; Nuri eni?te ye?eni Özkan'?n (Konur) ortaklar? aras?nda oldu?u ya?hanedeki gece nöbetinden gelmi?. Nöbet tuttu?u ya?hane köyün ilk ve tek ya?hanesi. Geçen y?l faaliyete geçmi?. Geçen y?l oldu?u gibi bu y?l da zeytinlerin s?k?m süresince ak?amlar? saat 19.30-06.30 aras? ya?hanede olas? h?rs?zl??a kar?? nöbet tutuyormu?. Gece saat 0.30 gibi i?ten gelen ye?enim Murat ise Japon bir firmaya ait tavuk çiftli?inde bekçilik yap?yor. Bu hafta saat 16.00-24.00 aras? gece bekçisi. “Bir gün seninle gidelim çal??t???n yere. Göreyim.” dedi?imde gülmü?tü. Çanakkaleli müdürleri çok titiz bir veterinermi?. “?çeriye giremezsin, yasak.” diyor. Kendileri bile 3 yerde terlik ve çizme de?i?tirerek girebiliyorlarm?? tavuklar?n bulundu?u bölümlere. Tavuklara hastal?k bula?t?r?lmas?ndan korkuluyormu?.

Zeytin toplamaya saat 08.00 gibi gidece?iz. Eni?tem “Sen biraz daha uyu, daha erken” diyor. Al??kanl?k, normal ko?ullarda 5 saat uyku yetiyor. Rahmetli matematikçi ve bilim insan? Cahit Arf'? an?ms?yorum. Arf formülünü bulan Cahit Arf, bir insan?n günde 5 saat uyumas?n?n yeterli oldu?unu söylüyordu.
Eni?teyle kahvalt? yaparken ezan okunuyor. Eni?temin karde?i Niyazi (Kamal?) okuyor ezan?. “O haf?z” diyor. Köyde imam yokmu?. ?mamlar?n bizim köyü be?enmedi?ini dü?ünüyor. Tire'de 20 köyde imam yokmu?. “Erdo?an imamlar? okullarda görevlendirmi?” diyor. Gülü?üyoruz.
Sonraki günlerde de yap?lan sohbetlerden köy d???ndan gelip yerle?enlerin baz?lar?n?n arada bir ya da hafta sonlar? gelip evlerinde kald?klar?n? ö?reniyorum. Bu evlerin baz?lar? da soyulmu?. “H?rs?z ya da i?birlikçisi köydendir” diyorum. Y?llar önce, çocuklu?umda köyde küçük bir dükkân?m?z vard? ve bir gece dükkâna h?rs?z girmi?ti. Yukar?dan a?a??ya 5 numara olan Kenan abim h?rs?z? Tek K?rma ile dükkân?n içinde vurup yaralam??t?. Yabanc? bir h?rs?z tek ba??na tan?mad??? bir köye rast gele gelip, giremezdi. ??birlikçisi köyümüzdendi ama bulunamam??t?. ?imdilerde zeytinya?? vb. ne buluyorsa al?p gidiyormu? h?rs?zlar içerisine girdikleri evlerden. Köye geli?imden birkaç gün sonra Kursak köyü yolu üzerinde I??klarl? bir köylüye ait zeytin tarlas?na giren h?rs?zlar?n zeytin a?açlar?n? s?y?rmak yerine dallar?n? kesip kesip bir araca yükledikleri ve götürdükleri haberi geldi. “Bizim zeytin a?açlar?na kimse dokunam?yor, bunun nedeni köyde ya?amaya devam eden karde?lerimiz, ye?enlerimiz ve akrabalar?m?zd?r” diyorum. Onlara minnet duyuyorum.

HAMLIK C?DD? B?R SORUN

Zeytin hasad?n? tek ba??na yapmak hiç olas? de?ildir. Eni?tem 76 ya??nda ama o olmasa ben bu y?l zeytin toplama i?ine asla giri?emezdim. Önceden dü?mü? dip zeytinlerini toplad?. Çullar? sermeye, a?açlar?n eteklerini s?y?rmaya, çullar?n üzerindeki zeytinleri kaba çöplerinden ayr??t?rmaya, çuvallamaya yard?m etti. dahas? bana “yaln?z olmad???m” duygusunu ya?att?. Bir zeytin toplay?c?s? için bunlar çok önemli yard?mlard?r.

Ö?leleri eve gidip yemek yiyor, çay içiyoruz; ev ile tarlan?n yak?n olmas? çok iyi bir ?ey. Ak?amlar? saat 17.00-18.00 aras? bir zamanda her ?eyi topluyor, zeytinleri çuvall?yor ve arabaya yükleyip evin yolunu tutuyoruz. Eve getirip avluda “harar” denilen büyük çuvallar? yan yana koyarak olu?turdu?umuz yazg?n?n üzerine döktü?ümüz zeytinleri biz tarlada çal???rken ablam elden geçiriyor, çöplerini ay?kl?yor. Sonras?nda biz eve gelince onlar? yeniden çuvall?yor ve yerlerine tarladan yeni getirdi?imiz zeytinleri döküyoruz.

2018 ve 2021 y?l?nda zeytinleri karde?im Pakize (Yüksel) ile toplam??, 2019, 2020 ve 2022 y?llar?nda Datça/K?zlan'da bir arkada??m?n ailesine zeytin toplama i?inde yard?m etmi? olsam da bu tür i?ler için ham say?l?rd?m; bunun bedeli ilk günden itibaren ciddi bir yorgunluk oldu. Gün geçtikçe yorgunluktan ayakta duramaz oldum. Zeytin i?i çok yorucu ve zahmetli. S?r?k, t?rm?k ya da ç?rpma makinas?, çok fark etmiyor. Özellikle yerli zeytin a?açlar? çok yüksek, bu da zeytinde ç?rpma ya da s?y?rma i?i yapan?n boynunun peri?an olmas? demek. “Kim ki zeytinya?? fiyatlar?n? çok buluyor, onu hemen zeytin toplamaya yollamal?” diyorum.

Toplaman?n son günü olan 7. gün vücudum iflas etti. Son a?ac?, ya?murun ba?lamas?n? da bahane ederek toplamadan, içine zeytin doldurulmu? 8 yar?m çuval? da tarlada b?rakarak evin yolunu tuttuk. Ertesi gün sabah gidip hem yar?m b?rak?lan a?ac? s?y?rd?m hem de çuvallar? yükleyip getirdim.

Eni?teye göre zeytinler bu y?l kurtluydu. Bu nedenle zeytinler ya?l? ama önceki y?llara göre daha yüksek oranda asitliydi. Kendilerininki dahil köydeki ya?hanede s?kt?r?lan zeytinlerin ço?unda benzer bir durum söz konusuydu. Kar??t?r?ld???nda ya??n asit oran?n? ciddi olarak art?raca??ndan dip zeytinini ayr? toplamak ve çuvallamak da yarar vard?. Öyle yapt?k.

Bizim tarlan?n zeytinleri büyük oranda “yerli” dedi?imiz Memecik türü zeytinler. Önceki y?llarda oldu?u gibi iri ve toplama an?nda büyük ölçüde hala ye?iller. A?açtan kolay s?yr?l?yor ve çuval? dolduruyor.

ÇIKAN YA?IN M?KTARI VE KAL?TES? YÜZÜMÜZÜ GÜLDÜRÜYOR

?lk iki günkü hasat s?k?lmak için ya?haneye gitti. Ak?am eni?tem nöbete gidince bakm??, 5,9 kg zeytinden 1 kg ya? elde edilmi?. Asit oran? 0.8’mi?. Eni?temin söylemleri çerçevesinde kaliteyi böyle beklemedi?imden “çok iyi” diyorum.

?kinci postada 5,6 kg zeytinden 1 kg ya? elde edilmi?. Asit oran? 0,5. “Süper” Yüzümüz gülüyor.

Son kez gönderilen zeytinlerden 7 kg’a 1 kg ya? elde edilmi?. Asit oran? 0,7. “Harika.”

Tarladaki zeytinleri yukar?dan a?a??ya do?ru ilerleyerek s?y?rd???m?zdan a?açlar?n zeytinleri beslemesine, zeytinin cinsine, ye?il ya da siyahla?mas?na ba?l? olarak ya? ve asit oran? görece de?i?ik geldi. Normal.

?ki çuval halinde de 90 kg dip zeytini gönderdik. Ya?haneye gelen di?er dip zeytinler ile paçal edip s?km??lar ve ortalamay? al?p o ortalama üzerinden sahiplerine da??tm??lar. Bizim pay?m?za 11,5 kg dip ya? dü?mü?. Evden götürdü?ümle bunu birle?tirip sabun yapaca??z.

Zeytin toplama bittikten sonra pay da??t?m?nda kullan?lmak üzere ya? bidonu almak üzere Tire'ye gidiyoruz. ??in bitimi ?erefine tatl? al?yoruz. Bu eski bir gelenek: Tarla bitti?inde tarla sahibi ya kendi gider ya da sipari? verir, tarlaya helva ile “Pazar Ekme?i” (bildi?imiz normal somun ekme?i ki çocuklu?umda çok nadir yerdik) gelirdi. Kutlama, gelen bu ekmek ile helva yenilerek yap?l?rd?.

(Devam edecek)