RAPORDA YER ALAN B?LG?LER ?ÖYLE:

-Havas? en kirli be? kent ise s?ras?yla Batman, I?d?r, A?r?, ??rnak ve Malatya.  

-Hakkari’de DSÖ standartlar?na göre, partikül madde kirlili?i yok denecek kadar azken, il kükürt dioksit aç?s?ndan çok kirli bir hava soluyor. 

-Depremden etkilenen kentlerde hava kirlili?i, enkaz tozu ve ?s?nma için aç?kta ate? yak?lmas? gibi nedenlerle ulusal limitlerin 2.5 kat?na, DSÖ k?lavuz de?erlerinin ise 7.5 kat?na ç?kt?. 

-Rapor, kanser, kalp-damar, KOAH gibi hastal?klara yol açan hava kirlili?inin ruh sag?l?g?? ve uyku du?zenini de olumsuz etkiledi?ini ortaya koydu.

-THHP, hava kirlili?i için yasal limitlerin DSÖ k?lavuzlar?yla uyumlu hale getirilmesi, hava kalitesinin düzenli ve sistematik olarak izlenmesi ve fosil yak?tlardan vazgeçilmesi için ça?r?da bulundu.       

Hava kirlili?inin insan sa?l???na etkileri üzerine çal??malar yürüten, 15 sa?l?k, çevre ve iklim örgütünün olu?turdu?u Temiz Hakk? Platformu (THHP), Kara Rapor 2022’yi yay?nlad?. 2016 y?l?ndan beri Türkiye genelinde, y?l baz?nda hava kalitesi verilerini, mevzuat, politika ve uygulamalar?n? inceleyen Kara Rapor’un be?incisi de hava kirlili?iyle ilgili sorunlar? ortaya koyup somut çözüm önerileri getiriyor. 

Temiz Hava Hakk? Platformu Koordinatörü Deniz Gümü?el, raporla ilgili olarak ?unlar? söyledi: “Türkiye’de 360 istasyonlu oldukça geni? bir izleme a?? bulunmas?na ra?men bu istasyonlarda düzenli ölçüm yap?lm?yor. 2021 y?l?nda Türkiye’de en yayg?n olarak izlenen hava kirletici parametre PM10 için bile, sadece 34 ilin kirlilik durumunu biliyoruz. Baz? kirletici parametreler için ise izleme altyap?s? henüz tüm nüfusu kapsayacak ?ekilde yayg?nla?t?r?lamad?. Kanserojen ve hava kirlili?ine ba?l? ölümlerin ana nedeni olan ince partikül madde PM 2.5, sadece 62 istasyonda yeterince ölçülebildi. Bu k?s?tl? veriye göre, Türkiye’de Dünya Sa?l?k Örgütü’nün (DSÖ) s?n?r de?er olarak belirledi?i PM 2.5 yo?unlu?unun tam dört kat? kirli hava soluyoruz.” 

Depremden etkilenen kentlerde de hava kirlili?inin artt???na dikkat çeken Gümü?el, sözlerini ?öyle sürdürdü: “Kahramanmara?’ta hava kalitesi deprem sürecinden çok etkilendi. ?ldeki dört istasyondan sadece birinden veri al?nabiliyor. Elimizdeki verilere göre, ildeki partikül madde yo?unlu?u ortalama 100 mikrogram/metreküp, yani ulusal yasal s?n?r?n 2.5 kat?, DSÖ k?lavuz de?erinin ise 7.5 kat?. Bu kirlilik maalesef büyük miktarda enkazlardan kalkan toz ve halk?n ?s?nmak için aç?kta yakt??? ate?ten kaynaklan?yor. Buna bir de asbest riski eklendi?inde bölgede hava kirlili?i nedeniyle ciddi bir halk sa?l??? sorunu ya?and???n? ya da ya?anaca??n? söylemek mümkün. Hatay ?skenderun’da ise partikül madde kirlili?i son 40 gündür metreküpte 200 mikrogram. ?lk 10 gün limandaki yang?n nedeniyle kirlilik vard?; ?u an devam eden kirlili?in nedeni, yetkililerce ara?t?r?lmal? ve acil önlem al?nmal?. Bölgedeki hekimler ?imdiden solunum yolu hastal?klar?nda art?? oldu?unu belirtiyor. Ad?yaman ve Hatay merkezde de hava kalitesi istasyonlar?ndan düzenli veri al?nam?yor. Oysa bu tür afetler sonras? hava kalitesinin izlenmesi, gerekli önlemlerin al?nmas? aç?s?ndan hayati öneme sahip.”

Hava kirli?inin bir halk sa?l??? sorunu oldu?unun alt?n?n çizildi?i Kara Rapor 2022’ye göre, Türkiye genelinde 2021 y?l?nda hava kirlili?i nedeniyle hayat?n? kaybeden ki?i say?s? en az 42 bin 67. Ayn? y?l ?stanbul’da 4 bin 848, Ankara’da 2 bin 853, Bursa’da 2 bin 223 ve ?zmir’de de bin 731 ki?i ya?am?n? hava kirlili?ine ba?l? hastal?klar nedeniyle yitirdi. Ölüm nedenleri aras?nda hava kirlili?inin yüzdelik pay?n?n en yüksek oldu?u iller ise I?d?r, Karaman ve Batman. 2021’de Batman’da her 100 ölümden 31’i, I?d?r ve Karaman’da ise her 100 ölümden 28’i hava kirlili?i nedeniyle medyana geldi. 

EN K?RL? ?LLER: BATMAN, I?DIR, A?RI, ?IRNAK VE MALATYA

Havay? kirleten en önemli maddelerden partikül madde PM10 de?erlerine bak?ld???nda, 2021’de en kirli havay? soluyan ilk be? il s?ras?yla, Batman, I?d?r, A?r?, ??rnak ve Malatya oldu. Bu illerde y?ll?k ortalamalar, Dünya Sa?l?k Örgütü’nün (DSÖ) partikül madde PM10 için belirledi?i 15 ?g/m³ olan k?lavuz de?erin 5-8 kat?yd?. 200 günden fazla günde ise PM10 için yönetmelikte belirlenen 40 ?g/m³ ulusal limit de?erinin üstünde hava kirlili?i ölçüldü. 

Batman’da 2021 y?l?ndaki hava kirlili?i, DSÖ’nün k?lavuz de?erinin yedi kat?ndan fazlayd?. Ulusal mevzuattaki y?ll?k ortalaman?n ise yakla??k üç kat?yd?. ?ehirde ya?ayanlar, tam 326 gün boyunca kirli havaya maruz kald?. 2019 y?l?nda yay?nlanan Batman Temiz Hava Eylem Plan?’na göre, hava kirlili?inin ana nedeni, il merkezinde bulunan petrol rafinerisi. Böyle bir tespit olmas?na kar??n 2020-2024 y?llar?n? kapsayan planda, rafineriye yönelik önlemlerden bahsedilmiyor. 

I?d?r son alt? y?ld?r, en kirli iller aras?nda en üst s?ralarda. Konutlarda yak?lan kömürün yol açt??? hava kirlili?ine ek olarak bir di?er önemli kirlilik nedeni, ilin üç ülkeye s?n?r? olmas?ndan kaynaklanan yo?un uluslararas? karayolu trafi?i ve mal ta??mac?l???. I?d?r’?n yan? s?ra Kahramanmara? da son be? y?lda yay?nlanan Kara Raporlar’da, en kirli iller s?ralamas?nda her y?l listede. 

Hakkâri ise DSÖ standartlar?na göre PM10 kirlili?i olmayan tek il. Ancak Hakkarililer kükürt dioksit aç?s?ndan çok kirli bir hava soluyor. 

ÜÇ BÜYÜK ?EH?R ALARM VER?YOR 

?stanbul ve Ankara’da ise özellikle ?s?nma için kömür yak?lan, yap?la?man?n ve trafi?in yo?un oldu?u ilçelerde hava kirlili?i ürkütücü boyutlarda. 

Sar?yer Kumköy hariç, ?stanbul nüfusunun neredeyse tamam? DSÖ’ye göre sa?l?ks?z hava soluyor. Sultangazi, Esenyurt ve Mecidiyeköy yeterli ölçüm yap?lan istasyonlar aras?nda en kirli bölgeleri i?aret ediyor. 

Ankaral?lar (kentteki toplam 18 mevcut istasyondan yeterince veri al?nabilen alt? istasyona bak?ld???nda) da y?ll?k ortalamada, ulusal limit de?erin üzerinde kanserojen partikül madde soluyor. Siteler’den al?nan veriler, Ankara genelinde en kirli havay? soluyan bölgenin bu semt oldu?unu gösteriyor. 

?zmir’de yeterince ve sa?l?kl? izleme yap?lamamas?na kar??n, var olan veriler üzerinden ula??lan sonuç, kent genelinde sa?l?ks?z bir havan?n solunmakta oldu?u ve hava kalitesi izlemesinin h?zl? biçimde iyile?tirilmesi gerekti?i.

HAVA K?RL?L??? ÖLÜM SEBEPLER?NDE BE??NC? SIRADA

Türkiye genelinde tu?m yas?lar ic?in o?lu?me ve sakatl?g?a yol ac?an ilk 10 risk aras?nda hava kirlilig?i 2009 y?l?nda alt?nc? s?radayken, 2019 y?l?nda be?inci s?raya yu?kseldi. 

Halk sa?l??? uzman? Prof. Dr. Çi?dem Ça?layan ?öyle dedi: “Du?nya Sag?l?k O?rgu?tu?, hava kirlilig?inin du?nya genelinde her dakika 13 insan?n o?lu?mu?ne yol ac?t?g??n? vurguluyor. Türkiye’de ölüme yol açan riskler içinde hava kirlili?i, tütün, a??r? kilo, yüksek tansiyon ve yüksek kan ?ekerinin ard?ndan be?inci s?rada. Ülkemizde hava kirlili?ine ba?l? ölümlere sebep olan en önemli be? sorun ise kalp-damar hastal?klar?, kronik solunum hastal?klar?, kanser türleri, diyabet ve kronik böbrek yetmezli?i, solunum yolu enfeksiyonlar? ve tüberküloz yer al?yor. Hava kirlili?i ayn? zamanda anne ve yenido?an ölümlerine de neden olabiliyor. Nitekim yapt???m?z çal??malar, sadece 2021 y?l?nda Türkiye’de hava kirlili?i nedeniyle 42 binden fazla ki?inin hayat?n? kaybetti?ini gösterdi.” 

HAVA K?RL?L?G?? RUH SAG?LIG?INI VE UYKU DU?ZEN?N? DE ETK?L?YOR

Hava kirlili?i, ruhsal hastal?k riskinde art??a, mevcut ruhsal hastal?klarda kötüle?meye, psikiyatrik nedenlerle hastane ba?vurular?nda ve yat??lar?nda yükseli?e neden oluyor. ?ntihar dü?üncesi ve eylemiyle de ili?kisi söz konusu. Ayr?ca beyin geli?imine olumsuz etkileri oldu?una ve sinir hücrelerinin hasar?na yol açt???na dair de bilimsel kan?tlar var. Bu etkiler yoluyla sebep oldu?u psikososyal zorluklarla önemli bir halk sa?l??? sorunu. En olumsuz ?ekilde etkilenen toplumsal gruplar ise hava kirlili?ine, çevresel faktörlere ve mesleki tehlikelere maruz kalan yoksul ve yoksun nüfuslar. 

Bununla birlikte raporda, hava kirlili?inin çabuk öfkelenmeye ve keyif alamamaya yol açt???, aç?k hava aktivitelerinde azalmaya sebep oldu?una, hava kirlili?inin yol açt??? stresin kas-iskelet sisteminde a?r? gibi bedensel belirtilere, yorgunlu?a ve uyku bozukluklar?na yol açabilece?ine de vurgu yap?l?yor.

?KL?M DE????KL??? VE HAVA K?RL?L???: MADALYONUN ?K? YÜZÜ

Hava kirlili?i ve iklim de?i?ikli?i sorunlar? birbiri ile yak?ndan ilgili. Her ikisinin de ana nedeni fosil yak?tlar. Bu nedenle, dü?ük karbon emisyonu hedefleyen politikalar?n küresel düzeyde ve sistematik uygulanmas?, ayn? zamanda hava kalitesinin iyile?tirilmesini de sa?lar. 

Öte yandan, iklim de?i?ikli?i ile ?iddetlenen, say?ca ve sürece art?? gösteren do?al yang?nlar da özellikle yol açt?klar? partikül madde kirlili?i ile hava kalitesini hem yerel hem küresel düzeyde olumsuz etkiliyor. Türkiye, 2021 y?l?nda Akdeniz havzas?ndaki do?al yang?nlardan ve buna ba?l? hava kirlili?inden en çok etkilenen ülke oldu. Örne?in Antalya Manavgat’ta ya?anan yang?nlar sonras? PM10 konsantrasyonlar?nda yüzde 67’lik bir art?? gözlemlendi. 

Halk sa?l??? uzman? Prof. Dr. Gamze Varol, “21. yüzy?l içerisinde s?cak hava dalgalar?n?n s?kl???nda, yo?unlu?unda, süresinde ve buna ba?l? olarak orman yang?nlar?nda beklenen art??, hava kalitesini kötüle?tirerek insan sa?l???na ve ekosistemlere zarar verme riski ta??yor. Do?al yang?n duman?, gazlardan ve çok küçük partikül maddelerden (özellikle PM2,5) olu?an kompleks, dinamik bir kar???md?r ve insandaki solunum sistemini a??r ?ekilde tahri? edebilir” yorumunu yapt?.   

KÖMÜRLÜ TERM?K SANTRALLER KAPATILIRSA 102 B?N HAYAT KURTULACAK

Sa?l?k ve Çevre Birli?i HEAL’in Temiz Hava Hakk? Platformu ile yürüttü?ü son çal??maya göre, Türkiye’de i?letmedeki kömürlü termik santraller a?amal? olarak 2030 y?l?na kadar kapat?l?rsa, toplamda atmosfere 843 bin ton partikül madde, 8 milyon 128 bin ton azot dioksit, 9 milyon 671 bin ton kükürt dioksit ve 293 ton c?va sal?nmas? engellenmi? olacak. Bu sayede 102 bin ölüm ve 194 milyar euroluk sa?l?k maliyeti engellenebilir. 2030’a kadar ko?mu?rlu? termik santrallerin kapat?lmas?, en c?ok I?zmir-Manisa, Adana-Osmaniye-Kahramanmaras? u?c?geni, Ku?tahya ve c?evresi, C?anakkale, Mug?la ve Zonguldak’taki hava kirlilig?ini azaltacak.

THHP’DEN ÇÖZÜM ÖNER?LER?
THHP, Kara Rapor 2022’de, Türkiye’de hava kirlili?inin ve buna ba?l? erken ölüm ve sa?l?k sorunlar?n?n azaltmas? için ?u önerilerde bulunuyor:

-Türkiye’nin hava kalitesi mevzuat?ndaki standartlar, DSÖ’nün k?lavuz de?erlerinin çok üstünde. Halk sa?l??? için kirletici limit de?erleri bu k?lavuz de?erlere indirilmeli. PM 2.5 için de ulusal limit de?er, DSÖ k?lavuz de?erine göre bir an önce belirlenmeli ve yürürlü?e konmal?.

-Hava kalitesi izleme a?? tüm nüfusu ve ana kirletici kaynaklar? kapsayacak ?ekilde geni?letilmeli, veri al?m? kalitesi art?r?lmal?, süreklili?i sa?lanmal?. 

-Çevre mevzuat? ve sektörel yasal düzenlemeler ile sektörel politika belgeleri sa?l?k etki de?erlendirmesine tabi tutulmal?. Tüm yat?r?mlar proje ve izin süreçlerinde çevresel etki de?erlendirmesi ile e?güdüm içerisinde sa?l?k etki de?erlendirmesine tabi tutulmal?. 

-Ba?ta kömür olmak üzere, fosil yak?tlara verilen te?vikler kald?r?lmal?. 

-Hava kirlili?inin önlenmesi ve halk sa?l???n?n iyile?tirmesi, iklim de?i?ikli?i politikalar?n?n önemli yan faydalar? olarak tan?mlanmal?, bu üç alan ortak bir perspektifle e?güdümlü olarak ele al?nmal?.  

Raporun tamam?na buradan ula?abilirsiniz. 

Temiz Hava Hakk? Platformu Hakk?nda:

Temiz Hava Hakk? Platformu (THHP) sa?l?k, do?a koruma ve iklim alanlar?nda çal??an 15 sivil toplum kurulu?u ve meslek örgütünün bir araya gelmesiyle 2015 y?l?nda çal??malar?na ba?lam??t?r. Platformun amac?, ba?ta enerji ve sanayi kaynakl? çevresel kirleticilere ba?l? olarak ortaya ç?kan hava kirlili?inin azalt?lmas?, halk sa?l???n?n korunmas? ve temiz hava hakk?n?n savunulmas? için çal??malar yapmakt?r.

Platform Bile?enleri

Avrupa ?klim Eylem A?? (CAN Europe), Çevre için Hekimler Derne?i, Do?al Hayat? Koruma Vakf? (WWF Türkiye), Greenpeace Akdeniz, Halk Sa?l??? Uzmanlar? Derne?i (HASUDER), ?klim ?çin 350 Derne?i, ?? ve Meslek Hastal?klar? Uzmanlar? Derne?i (?MUD), Pratisyen Hekimlik Derne?i, Sa?l?k ve Çevre Birli?i (HEAL), Türk Nöroloji Derne?i, Türkiye Solunum Ara?t?rmalar? Derne?i (TÜSAD), Türk Tabipleri Birli?i (TTB), Ye?il Bar?? Hukuk Derne?i, Ye?il Dü?ünce Derne?i, Yuva Derne?i.