Sertaç Aktan  

Gezegenimizin her noktas?n? di?er canl?larla payla??yoruz. Bunlar?n aras?nda mikroskobik ölçekte olan bakteriler, mikroplar ve virüsler de var. Aralar?nda yediklerimizin olu?mas?n? sa?layanlar ve bize faydal? olanlar da bulunuyor ancak sonumuzu getirebilecek olanlar da.

?u anda bile vücudunuzun üzerinde, ellerinizde ve a?z?n?z?n içerisinde kötü huylu bakteriler ve mikroplar var. Örne?in ölümcül stafilokok bakterisi ta??yor olma ihtimaliniz yüzde 25. Bu bakteri size zarar vermeyebilir fakat bir ba?kas?ndan al?rsan?z hayat?n?z? kaybedebilirsiniz.

Ba????kl?k sistemimiz ve günümüz t?bb?n?n imkânlar? ço?u zaman bizi korumaya yeterli oluyor ancak bu mikro organizmalar bizden çok daha uzun süredir dünyada ya??yor ve dayan?kl? olup soylar?n? devam ettirmek konusunda bizden daha kararl? ve istikrarl? görünüyorlar.

Elbette insano?lunun hayatta kalma azmi de küçümsenemez. Büyük kay?plar verilse de insanl?k bugüne kadar ba??na gelen en korkunç salg?nlar? atlatmay? ve türünü devam ettirmeyi ba?ard?.

??te insanl?k tarihini ?ekillendiren en ölümcül salg?n hastal?klar:

1) Antoninus (Galen) salg?n?

MS 165-180 y?llar? aras?nda Roma ?mparatorlu?u'nda ya?anm?? olan ve do?u seferlerinden dönen askerler taraf?ndan getirilmi? salg?n bir hastal?k olan Antoninus vebas? günde 2 bin ki?inin ölümüne neden olmu? bilinen ilk büyük veba salg?nlar?ndan biri.

Ara?t?rmac?lar ya?anan hastal???n çiçek ya da k?zam?k oldu?undan ?üphelenmi? olsa da gerçek sebebi hala belirsizli?ini koruyor. Salg?n, Roma ?mparatorlar? Lucius Verus ve Marcus Aurelius Antoninus'un da hayat?n? kaybetmesine sebep olurken imparatorluk toplam nüfusunun yüzde 30'unu yitirmi?ti.

2) Jüstinyen Vebas?

541 y?l?nda Konstantinopol'de ?mparator Jüstinyen tahtta otururken Avrupa'da ba?layan bir salg?n önce M?s?r'a oradan Filistin'e, Suriyeye ve oradan da Anadolu'ya ula?t?. Jüstinyen Konstantinapol'a tüm giri? ç?k??lar? kapatt?ysa da salg?n hastal?k askeri birliklerin ?ehre getirdi?i malzemeler aras?nda yer alan fareler yoluyla girdi.

Farelerin tüyleri aras?na gizlenen ve bir milimetreden küçük 'Xenopsylla' isimli uçucu bir böcek, midesinde 'Pasteurella pestie' denen ölümcül veba bakterisi ta??yordu. Bu böcekler uçarak çevrede bulunan di?er farelerin tüyleri aras?na yerle?ip h?zla üredi.

?nsan vücudunun herhangi bir noktas?na konup ?s?rarak veba mikrobunu aktaran böcekler hastal??? bula?t?rd?klar? ki?ilerin birkaç gün içerisinde ölmesine neden oldu.

Bir hafta içinde veba ?ehirde h?zla yay?ld? ve ölümler ba?lad?. Saray?n çevresi askeri birliklerce karantinaya al?nd?. Ba?lang?çta günde birkaç yüz olan ölü say?s?, k?sa süre sonra binlere ula?t?. Mezar yerleri dolunca, ölüler denize at?lmaya ba?land?.

Hastal?k normal seyrini sürdürdü ve zamanla kendili?inden yok oldu ancak o zamana kadar dönemin en kalabal?k ?ehirlerinden olan Konstantinopol nüfusunun yüzde 40'?n? kaybetti. Salg?n i? gücü ve asker say?s?n? kaybeden Bizans'?n zay?flamas?na ve sald?r?lara aç?k hale gelmesine neden oldu ki bu durum Avrupa tarihini kökten de?i?tiren geli?melerin ya?anmas?na vesile oldu.

3) Kara Veba

1346 - 1353 y?llar? aras?nda meydana gelen Kara Veba salg?n?n?n 75 ila 200 milyon aras?nda insan? öldürdü?ü dü?ünülüyor. Tam say?lar? bilmek mümkün olmasa da özellikle Avrupa nüfusunun bu y?llarda yüzde 30 ila yüzde 60 oranda azald??? belirtiliyor.

Ya?anan k?y?m sonras? toplumda tanr?n?n ve kilisenin sorgulanmas?na sebep olan Kara Veba salg?n?n?n dinde reformun ve hayat?n pek çok alan?nda rönesans?n ba?lamas?n?n ba?l?ca nedenlerinden biri oldu?u biliniyor.

4) Amerikan yerlilerinin suçiçe?i ile kar??la?mas?

15. yüzy?lda Avrupal?lar yenidünyay? ke?fetti. Amerika k?tas?ndaki yerliler ile temas eden Avrupal? kâ?ifler beraberlerinde getirdikleri virüs ve bakterileri buradaki insanlara bula?t?rd?lar.

Suçiçe?i hali haz?rda Avrupa'n?n üçte birini öldürmü?tü ancak ba????kl?k sistemleri Avrupal?lar gibi geli?memi? olan ve ilaçlar? da yetersiz kalan Amerikan yerlilerinin hiçbir ?ans? yoktu. Milyonlarca insan öldü ve o dönem yerli nüfusun yüzde 90'? yok oldu. Bu durum Amerika k?tas?n?n Avrupal?larca kolonile?tirilmesini son derece kolayla?t?rd?.

19. yüzy?l?n ba??na kadar toplamda her iki Amerikan yerlisinden biri Avrupa'dan gelen hastal?klar nedeniyle öldü.

5) Cocoliztli salg?nlar?

16. Yüzy?lda 'Yeni ?spanya' ad? verilen bugünkü ad?yla Meksika olan bölgede görülen birkaç farkl? hastal???n ayn? dönemde olu?mas?yla ya?anm?? salg?n felaketi 'cocoliztli salg?nlar?' olarak an?l?yor.

Bugün yap?lan incelemeler sonucunda bal?klarda bulunan salmonella bakterisi kaynakl? oldu?u dü?ünülen salg?nlar?n 1520 - 1576 y?llar? aras?nda toplamda 15 milyona yak?n insan? öldürdü?ü, Maya uygarl??? için sonun ba?lang?c? oldu?u ve y?llar içerisinde günümüz Venezuela's?ndan Kanada'ya kadar yay?ld??? san?l?yor.

6) Yedi farkl? Kolera salg?n?

Uygarl?k tarihimizde yedi büyük kolera salg?n? ya?and? ancak bunlardan en ölümcül olan? üçüncüsü olan ve 1852 - 1860 tarihleri aras?nda meydana gelen salg?nd?. Koleran?n ba?l?ca sebebi içme sular?n?n kirlenmesi ancak sebebin bu oldu?u üçüncü salg?na kadar anla??lamad?.

Uzun dönemler boyunca insan d??k?lar? ve at?klar? ayn? zamanda içme ve pi?irme için kullan?lan su kaynaklar?na döküldü. Bunun büyük bir felaket haline geldi?i yer ise o tarihlerde Hindistan oldu.

Bugün bile dünyan?n en kirli nehirlerinden biri olan Ganj nehri 2011'de yap?lan bir çal??maya göre 100 mililitresinde 1,1 milyar d??k? bakterisi bar?nd?r?yor. Bu oran içerisinde y?kanabilece?iniz en kötü suda olmas? kabul edilebilecek oran?n 500 bin kat?. Hindular bu nehirde y?kanman?n kutsal oldu?una inan?yor ve günlük i?lerinde nehir suyundan azami ?ekilde istifade ediyorlar. Bu nedele kolera bu bölgede s?kl?kla kar??la??lan bir hastal?k türü.

Ne var ki, 19.yy'da ya?anan büyük salg?n ile kolera tüm Hindistan'a oradan Afganistan'a ve Rusya'ya yay?ld?. Resmi kay?tlara göre sadece Rusya'da bile 1 milyon insan?n ölümüne neden olan salg?n oradan Avrupa'ya ve Afrika'ya son olarak da Amerika'ya ula?t?.

Kolera bula?an her 5 ki?iden 1'inde tehlikeli derecede ishal görülüyor. H?zla tedavi edilmezse bu ki?ilerden yar?s? hayat?n? kaybediyor. Yedi kolera salg?n?nda toplamda ölen insan say?s? tam olarak bilinmese de bunu milyonlarla ifade etmek mümkün.

Üçüncü salg?n ile doktorlar koleran?n nedenini buldu ve o tarihten sonra içme suyunun ar?t?lmas? ve kaynat?lmas? gerekti?i bilgisi dünyada yayg?nla?t?.

7) Üçüncü Veba salg?n?

1855 - 1859 y?llar? aras?nda Çin'de ba?layarak dünyaya yay?lan ve sadece Çin'de ve Hindistan'da bile 12 milyon insan?n ölümüne neden olan bu salg?na Jüstinyen Vebas? ve Avrupa'n?n Kara Vebas? ard?ndan 'Üçüncü Veba' denildi.

Etkileri bir as?r kadar süren salg?n Amerika k?tas?na uzak do?udan gelen farelerle ta??nd?. Daha önceki vebalardan farkl? olarak ilerlemi? olan t?p bilimi bu hastal???n incelenmesine ve tedavi edici ilaçlar olu?turulmas?na imkan sa?lad?. Bunlar?n ba??nda da antibiyotikler geldi.

8) Birinci Dünya Sava?? s?ras?ndaki Tifüs salg?n?

1914 - 1918 y?llar? aras?nda Tifüs bakterisini ta??yan bitlerin neden oldu?u salg?n sava??n beraberinde getirdi?i bir olguydu. Avrupa ve Asya'da 25 milyon ki?i hastaland? ve özellikle Sovyetler Birli?i ülkelerinde 3 milyona yak?n insan hayat?n? kaybetti. Bat?l? ülkeler salg?na neyin neden oldu?unu daha h?zl? anlad? ve bitlerden kurtulmak üzere önlemler al?nd?. Do?u ülkeleri ise daha geç önlem ald? ve bu nedenle dünyan?n bu k?sm?nda çok daha fazla say?da insan hayat?n? kaybetti.

9) 1918 ?spanyol Gribi salg?n?

Birinci Dünya Sava??'n? takip eden y?llarda 500 milyon insana bula?an H1N1 influenza virüsü neden oldu?u yüksek ate? ile dünya genelinde 50 ila 100 milyon aras?nda sa?l?kl? insan?n ölümüne neden oldu. Bu say? birinci ve ikinci dünya sava?lar?nda ölen insan say?s?n?n toplam?ndan kat kat daha fazlad?r.

Bu virüsü di?erlerinden ay?ran ?ey sald?rd??? bünyenin ba????kl?k sistemi ne kadar güçlüyse ate?in de o kadar yüksek meydana gelmesiydi. ?spanyol Gribi tarihteki en büyük felaketlerden biri olarak kay?tlara geçti.

10) 1957 Asya Gribi salg?n?

Çin'de ba?layan Influenza-A virüsünün ördeklerde mutasyona u?rayarak insana geçen bir hastal?k oldu?u düünülüyor. Asya Gribi olarak adland?r?lan hastal?k 4 milyona yak?n insan?n can?na mal oldu. Ayn? bulunan bir a?? ile salg?n?n önüne geçildi. Bir y?l içerisinde 40 milyon ki?i a??land?.

Asya Gribi kitlesel a??lanman?n önemini ve etkisini gösteren en önemli örneklerden biri haline geldi.

11) HIV (AIDS) virüsü

20. yüzy?l?n ortalar?nda maymunlardan insana geçti?i anla??lan HIV virüsünün saptanabilen ilk örne?i 1959'da Kongo'da görüldü. Ne var ki, te?hisi ve ad? ancak 1980'lerde konuldu. Son 30 y?lda 36 milyon insan?n hayat?na mal olan virüsü kesin tedavi edebilecek bir çözüm hala bulunmuyor. Sadece önlem almak ve hastal??a yakaland?ktan sonra ömür boyu ilaç tedavisi kullanmak gerekiyor.

Kaynak: https://tr.euronews.com/2020/05/12/tarihteki-en-olumcul-salginlar-hangileriydi-neden-olustular-ve-nasil-sona-erdiler