SÖYLE??: MEHMET ERDAL

     Kesin tarihini an?msayam?yorum; onu,  pazarc?l?k yapmak için Sakar'dan a?a?? ad?m?m? att?ktan bir süre sonra (90'l? y?llar?n ikinci yar?s?nda) bir vesileyle tan?m??t?m. ?li?kimiz, o günden beri her daim var olageldi.

     Do?ma büyüme Marmarisli; kendi ifadesiyle, ku?aklar boyu Marmaris'te ya?aya gelmi?, çok kalabal?k bir ailesi var. Evli ve bir k?z çocu?u babas?. Esnafl?k yap?yor.

     Ailesinde, i? ve siyasi çevresinde, tan?d???m kadar?yla, hep “ayk?r? ki?i” oldu. Öyle ki, 2009 y?l?nda yap?lan yerel seçimde, Mu?la ?l Genel Meclisi üyeli?i için üyesi oldu?u siyasi partiden de?il, “Ba??ms?z aday” olarak seçime kat?ld?.

     Covid 19 salg?n? resmen kabul edildikten sonra gündeme getirilen “yasaklara” kar?? sesini ilk yükseltenlerden oldu; ona göre, oyun büyüktü ve dünyay? yönetenler, yeni bir dünya düzenine geçmeye çal???yorlard?. Covid 19, bu çerçevede gündeme getirilmi?ti. Covid 19 salg?n? gerekçe gösterilerek, çocuklar?n e?itiminin ?nternet üzerinden yap?lmaya ba?lanmas?na, sürekli itiraz etti. Çocuklar?m?z e?itimsiz kal?yor, diyor ve bu duruma ?iddetli tepki gösteriyordu.

     29 Temmuz 2021 günü Marmaris/Armutalan'da ba?layan ve h?zla yayg?nla?an orman yang?n?ndan sonraki süreçte yan?p kül olan bölgelerin a?açland?r?lmas?na yönelik farkl? bir bak?? aç?s? dillendirmeye ba?lad?.

     Bu çerçevede, bazen beni arar ve uzunca görü?lerini anlat?rd?. Bir-iki giri?imden sonra, nihayet, Marmaris'te bir araya gelebildik. Sohbete ba?lamadan önce, gel, seninle ?öyle bir Marmaris turu yapal?m, dedi. Bindik motosikletine, ba?lad?k dola?maya; Sar?ana, Garaj çevresi, Çevre yolu, Cami Avlusu, Datça yolu, Marmaris mezarl???...

     Dola?t???m?z yerlerde var olan a?açlar?n ve çal? kategorisindeki bitkilerin baz?lar?n?n yan?nda yava?l?yor ya da duruyor, aç?klamalarda bulunuyordu. Motosikletinin benzinini alacak paray? zor buldu?unu ama yanan bölgelere ataca?? tohumlar? getirtmek ve bulmak için sürekli para harcamak zorunda kald???n?, söylüyordu.

     S?kça mezarl??a geliyor ve ailesinden ölenlerin mezarlar?n? ziyaret ediyormu?.

     K?sa Marmaris turunu tamamlad?ktan sonra bir parkta oturduk ve sohbetimiz ba?lad?.

ARICILIK VE DO?A

     Önceki konu?malar?m?zdan dü?üncelerini az-çok bildi?im için, do?rudan konuya girdim:

     Orman konusunda, öteden beri merakl? m?yd?n, yoksa ar?c?l??a ba?lad?ktan sonra m? bu merak ba?lad??

     “Ar?c?l??a ba?lad?ktan sonra... Çünkü ar?m olunca, do?a ile ilgilenmeye ba?lad?m. A?açlardaki çiçeklere, do?adaki çiçeklere, daha önceleri kafam? kald?r?p bakm?yordum. ?imdi ise, hangi a?aç çiçek aç?yor?, Ne zaman çiçek aç?yor?, Hangi a?ac?n üzerinde ar? var?, Ar? ne zaman hangi çiçe?e konuyor?, bütün bunlara dikkat ediyorum. ?imdi ?unu biliyoruz; ar? yoksa hayat yok. Ar? varsa do?a var. Einstein'in bir sözü var, e?er ar?lar yok olursa, 3-4 y?l içinde do?a yok olur, diye. Çünkü do?adaki tozla?man?n %90'?n? yapan, ar?lar.”

     3-4 y?l önce, ?lçe Tar?m?n açt??? ar?c?l?k kursuna gitmi?. Belgesini alm??. Önce iki, sonra be? kovan sahibi olmu?. 29 Temmuz 2021'de Armutalan'da ba?layan ve h?zla yayg?nla?an orman yang?n? s?ras?nda kovanlar? Marmaris'in Datça ç?k???ndaki Mezar gedi?i taraflar?ndaym??. Yang?n o bölgeye s?çray?nca, kovanlar? alm?? ve Aksaz taraf?na götürmü?. Orada, e?ek ar?lar?, üç kovan?ndaki ar?lar? yemi?. “Normalde, o tarafta kovan çoktur. Ama benim götürdü?üm zamanda, yani Temmuz sonu, hiç kovan yoktu. Demek ki, koydu?um yer, E?ek ar?lar?n?n yuvalar?na yak?n bir yerdi.” diyor.

     Sahibi oldu?u kovanlar?n ne tür kovanlar oldu?unu, soruyorum; tahtadan yap?lma kovanlar oldu?unu, söylüyor. “Hani kara kovan bal? diye sat?yorlar ya, kara kovan bal? de?il tabi, onlar. Kara kovan, belki, Anadolu'da, tek tük yerlerde vard?r. ?undan yok; flora yetersiz. ?imdilerde kovan çok. 100 y?l önce tamam ama o zamanlar bu kadar ar? yoktu. ?imdi, ticari yap?ld??? için, korkunç;  Örn: Marmaris'te binlerce ar? kovan? var.” diyor.

      Kovanlar?, hep Marmaris civar?nda kalm??; Mezar gedi?i, Aksaz taraf?... Ba?ka yerlere hiç götürmemi?.

KIZILÇAM VE ÇAM BALI

      Orman konusu aç?ld???nda, K?z?lçam? neden öne ç?kard???n? ve neden K?z?lçama çok muhalif oldu?unu, soruyorum.

     K?z?lçam?n budakl? bir a?aç oldu?unu ve bu nedenle kerestesinin hiç bir i?e yaramad???n?, sadece sunta fabrikas?nda i?e yarad???n?, söylüyor. “Bir de, sadece kâ??t sanayiinde kullan?yorlar. Odun olarak da i?e yaramaz, çünkü ç?ral?d?r. Büyümesi çok zay?f, 30 y?lda ancak büyüyor. Haa, k?z?lçam laz?m m?? Laz?m. Çünkü biz burada çam bal? üretiyoruz. Çam bal? için, k?z?lçam laz?m... Osmaniye, Bay?r, Turgut, Turunç, Karacasö?üt... O civardaki köylerimiz çam bal? yapt??? için, k?z?lçama da ihtiyaç var... ?imdi, ormanc?m?z, k?z?lçam? neden istiyor? Bak?m? yok, kurakl??a dayan?kl?d?r, i?ne yaprakl?, yapraklar?n? dökmüyor, 12 ay ye?il oldu?u için... Bu dedikleri do?ru. Ama bak?ma ihtiyac? yok mu? Var... Keseböce?i denen bir böcek var, onunla ciddi mücadele ediyorlar. Etmezlerse, a?açlar kurumaya kadar gidiyor...”

     Peki, ?imdi bu k?z?lçam, bu bölgenin öteden beri gelen do?al bir türü mü?

    “Tarihe, mitolojiye bak?nca, pek do?al bir tür gibi gözükmüyor. 5000 y?l önce Karyal?lar bu bölgede ne yiyip içmi?ler? O zamanlar bu bölgenin nüfusu, 1,5 milyon; Knidos, Amos, Physkos... 17 tane antik kent var. 5000 y?l önce, bu insanlar?n, k?z?lçam ile beslenmeleri mümkün de?il. Bugün Marmaris'te Armutalan dedi?imiz yer, asl?nda, Armut alan?. Nitekim, do?ada da bir sürü yabani armut dedi?imiz, ahlat a?ac? var. Bizim sedir dedi?imiz bir a?ac?m?z var. Sandal diye bir a?ac?m?z var... Mente?e Beyli?inin 300 parçal?k bir donanmas? var. Bunlar? k?z?lçamdan yapm?? olmalar? mümkün de?il. Turgut reis diye bir kaptan?m?z var, dünyaca ünlü. Bu ki?inin kaptan olabilmesi için burada tekne yap?lmas? laz?m... Bozburun'da bir tekne yap?m yeri var. Bunlar ak?amdan sabaha olmu? ?eyler de?il. Örn: yanan bölgelerde, Osmaniye'de, Bay?r'da sandal a?açlar? var. Balan (Balaban) da??nda sandal a?açlar?, ?u an dahi var. Bunlar?n hepsi bu bölgenin do?al türleri... Benim bildi?im, 50'li y?llardan sonra k?z?lçam öne geçiyor. Elbette, bu konuda yaz?l? bir kan?t gösteremem.”

ÇAM BALININ ÖNEM?

     Hani, sen diyorsun ya, k?z?lçam?n oldu?u yerde bitki yeti?miyor, diye; nedeni ne bunun?

     “Güne? ald?rm?yor. Ayr?ca, çam?n o dökülen yapraklar? bütün yeri kapl?yor; yeri kaplad??? için ne güne? al?yor ne de hava al?yor. Anadolu'da, ar?c?l??? biraz daha do?al yapmaya çal??an ar?c?lar, k?z?lçam orman?na “ye?il çöl” diyorlar. Alt?nda hiç bir bitki yeti?miyor...”

      Çam bal?n?n di?er ballara göre avantajl? yönü var da onun için mi halk?m?z ille de k?z?lçam diye diretiyor?

     “Bu, biraz da al??kanl?ktan kaynaklan?yor. Dünyadaki çam bal?n?n %80-90'?n? Türkiye, bunun da %80-90'? Mu?la ve Marmaris'teki köylerimizden elde ediliyor. Bu çam bal?n?n ana vatan? Marmaris. Çam, da?lar?m?zda do?al oldu?u için ar?c?m?z buna al??m??, kolay?na geliyor; ama bal olarak, ar?c?lar, çam bal?na bal demiyorlar. Çam bal?, salg? bal?d?r. Ar?, çam?n çiçe?inden alm?yor bunu, çam?n üzerinde Basra böce?i diye bir böcek var; o böcek çam?n özünü al?yor, ar?, böce?in salg?lad??? beyaz renkli o s?v?dan ki Eylül ay? geldi mi akmaya ba?lar ve yaln?zca bu bölgede olur, al?r...”

     Kemal'in anlat?m?ndan, bu do?a olay?n?n Karadeniz taraflar?nda görülmedi?ini, hatta k?z?lçam?n olmad???n? ö?reniyorum. Bal?kesir taraflar?nda baz? denemelerin yap?ld???n? ama sonucun ne oldu?unu, bilmedi?ini, söylüyor.

     “Ar? için 12 ay çiçek gerekiyor; bunun için, 12 ay çiçek açabilecek türden bir çe?itleme yapal?m” diye devam ediyor konu?mas?na: “Ayr?ca, k?z?lçam, yang?na dayan?ks?z bir a?aç. Tamam, k?z?lçam?m?z da olsun. Zaten mevcutta k?z?lçam ormanlar?m?z var. Ama ?imdi yanan bölgeleri yeniden a?açland?r?rken, her yere k?z?lçam dikmeyelim; parsel parsel, de?i?ik türler dikelim. Karma ormanlar kural?m. Yang?na dayan?kl? olsun. Ormanda sadece i?ne yaprakl? de?il, yaprak döken a?açlar da olursa, orman?n güne? alma ihtimali olur. Orman güne? alacak, hava alacak... Do?an?n dengesinin de?i?memesi gerekiyor. ?imdi orman dedi?imiz ?eye, sadece a?aç olarak bak?yorsak, zaten çok k?s?r bak?yoruzdur. Orman dedi?imiz ?ey, hayvan?yla da orman. Yani ku?lara yuva olmas? laz?m; ku?lar?n besin kayna?? olacak, domuzlar?n besin kayna?? olacak, kurdu ku?u... hani orman dedi?imiz, komple bir sistem. Bu sistemde, hepsi beraber ya?amal?. K?z?lçamda ay? ne yiyecek? Domuz ne yiyecek? Yiyecek bir ?eyler bulamazlar ki... Yani sen burada çakal yok diyorsun, ?imdi bir tane çakal yok da?lar?m?zda. Çakaldan, tilkiden, kurttan, ay?dan... Bahsediyorlar, ama ?imdi...” ?çinden geldi?i gibi konu?uyor. Ses ç?karmadan, dinliyorum. “Orman?n yang?na dayan?kl? olmas? laz?m. K?z?lçam yanmaya ba?lad??? zaman, yang?n kozalaklar ile s?çrad??? için, müdahale edemiyorsun. ?stedi?in kadar yol aç. Yolu aç?yorsun, 10 m; ama kozalak 50 m s?çr?yor. Yolu 50 m açarsak, yaz?k, o kocaman alana. Tamam, i?te o 50-100 m'yi farkl? tür yapal?m. Örn: Ukrayna, bunu yapm??: Burada çam var, yan?na kalkm?? adam 100 m, 200 m, 300 m'ye farkl? bir tür dikmi?. Dolay?s?yla da yang?n ba?lad??? zaman itfaiye oraya girip müdahale edebiliyor. Çünkü s?rt? sa?lamda. Öbür türlü, yani araya farkl? bir tür dikmedi?inde, s?rt? sa?lamda de?il. Yang?n s?ras?nda, arada kalma riski çok yüksek. Haliyle yang?na müdahale edemiyorsun.” 

TÜRK?YE ORMANLARINI %28’? KIZILÇAM     

Yanan bölgelerde ?u an yap?lan a?açland?rma çal??malar?nda “çe?it” yap?ld???n? ama a??rl?kla dikilenlerin yine k?z?lçam oldu?unu, söylüyor.

      “Ormanc?m?z?n bak?? aç?s?, genel itibariyle, k?z?lçam üzerinedir. Türkiye ormanlar?n?n %28'i, en çok itibariyle k?z?lçam. Di?er çam türleri, çok daha dü?ük oranlarda.” 

     Kemal'in anlat?m?ndan, yanan bölgelerdeki a?açland?rma çal??malar?nda dikilen fidanlar?n bir k?sm?n?n çelikten, bir k?sm?n?n da tohumdan, tohum çimlendirilerek elde edildi?ini; dayan?kl? olan?n ve uzun ya?ayan?n, tohumdan elde edilenler oldu?unu, dikilen fidanlardan kuruyanlar?n dikim zaman?ndan kaynaklanabilece?ini, ö?reniyorum; “En do?ru dikim zaman?, Kas?m ay?d?r. Çünkü k???n ya??? var; a?açlar, k???n ya?an ya???? almal?lar. Özellikle de Ege ve Akdeniz'de da?lara a?aç dikme zaman? k???nd?r” diyor.

     Yanan bölgelerde dola?arak, do?aya, bulabildi?i a?aç ve bitki türlerinin tohumlar?n? kar???k bir biçimde serpi?tiriyormu?. “Marmaris civar?nda da?larda, parklarda yeti?en, do?ada kendi kendine yeti?en a?açlar?n tohumlar?ndan, çiçek açan, h?zl? büyüyen... Çok h?zl? büyüyen türler var, onlardan. Çal? türleri, püren mesela... Çok basit bulunabilen tohumlar bunlar. Bunlar da?lar?m?zda var. Genelde onlardan at?yorum. Tabi bunlar? programl? yapabilsek, her ?eyi programl? yapabilsek, hani Ocak ay?ndan Aral?k ay?na kadar 12 ay parça parça bütün orman?m?z teker teker çiçek açar. Ar?c?m?z?n bu sefer çok uzaklara gitmesine gerek kalmaz” diyor.

BALIN OLU?UMU

     Pek, o zaman, balda bir kar???kl?k olmaz m??

     “Öyle söylüyorlar, ama olmaz. Bal, zaten kar???yor. Bala, bask?n olan, ad?n? verir. Onun için zaten biz birinci kesime çam bal? demeyiz; ikinci kesime çam bal? deriz. Birinci kesimden önce ar? yayladan geliyor; kovan?n içinde bir miktar çiçek bal? var. Ar? o ara çama kondu?u için çamla tamaml?yor ve kesimi al?yorlar.”

     Anlat?m?ndan, çam bal?nda birinci kesim ve ikinci kesim olay?n?n ?eker ile alakas? olmad???n?, ö?reniyorum. “Birinci kesim, kar???k, tabi daha güzel. S?k?nt?s? ne? Donuyor. Çiçekle kar???k oldu?u için. Bizim burada, bal yiyen insan?m?z, buna al???k de?il. Çam bal? donmuyor. O donuyor diye, bu kez onu ?eker diye alm?yor. Çam bal? de?il, diyor. Yanl?? biliyorlar. Halbuki birincisinde ar? yayladan gelmi?, içinde envai çiçekten var, en güzeli o. Tek tük yerden de?il, bir sürü çiçekten yap?lm??. Pervari, diyorlar, neden? Çünkü Pervari'de envai çe?it çiçek var. Ar? hepsinden al?yor. Güzel bir kar???m yap?yor. Hatay'da da, mesela, sadece nane bal? al?yorlar. Çok büyük nane bahçeleri var, orada olunca da sadece nane bal? alabiliyorsun.”

     Çin'de, büyük ölçekli kapal? seralarda yeti?tirilen çiçeklerden bal elde edildi?ine dair duyumlar?mdan söz ediyorum; “Bunu, biz de yapal?m. Haz?r yanm?? ormanlar. Böldük. Kekik yapt?k buray?, komple, buray?, lavanta yapt?k. ?imdi ar?n?n uçabildi?i nokta belli. Ar? 5-6 km gidiyor. Sen orta yere koydun, 20 km'lik bir alan yapt?n, ortas?na koydun, ar?n?n daha ötesine geçme ?ans? yok ki... Kekik mesela. Böyle yap?yor Çinliler; çok ak?ll?ca. Ben de bunu dü?ünüyorum. K???n portakal yiyoruz, mesela, neden? Çünkü C vitamini var. K???n gribe vs. kar??, güzel. Biz bunun bal?n? yapsak? Narenciye bal?. ?unu diyorum yani; narenciyede C vitamini var, bir de bunun bal?? On kat, yüz kat olabilir mi? Kekik yararl?, tamam. Keki?in bal?? Kestane tamam, kestane bal?? Nanenin bal?? Bütün bitkilerin bal?, akl?na ne bitkisi geliyorsa. Biz bunlar? yapabiliriz. Hepsini yapabiliriz. Hepsinin bal? olur...”

BAL VE ARICILI?IN SORUNLARI

     Yani bu bal konusunu özel olarak masaya yat?r?p, yani ar?c?l?k konusunu masaya yat?r?p, hakikaten bu konuda neler yap?labilir, diye, sormak laz?m…

     “Eskiden buna ihtiyaç yoktu; bu kadar ar?c? yok, ar? yok, gezen ar?c? olmad??? için ona hiç gerek yoktu. Ama ?imdi ticari anlamda yap?l?yor; ticari anlamda yap?l?nca on binlerce kovan var, bu bölgede yüz bin tane kovandan bahsediliyor, yüz k?rk bin kovandan bahsediliyor; korkunç bir rakam bu. Flora yetmiyor. ?imdi, ar?c?m, ?eker fiyatlar? artt?, diyor; ?eker de ?eker diyor. Do?ru. ?eker laz?m m?? Ticari anlamda yap?nca, ilk besleme için laz?m. Ama flora iyi olsa on çuval kullanaca??na bir çuval kullan?rs?n. ?imdi çiçek açan a?açlar, bitkiler var i?te. Bunlar çok olsa, ?eker beslemesi yapmana gerek var m?? Yenidünya, Aral?k ay?nda çiçek aç?yor. Manavgat taraf?nda yenidünyadan bal al?yorlar. Yenidünya olsa, Aral?k ay?nda ar? uçmaz m? burada? Uçar. A?açtan alaca??n? al?r. O zaman, ?ekere ihtiyaç kalmaz.”

     Yang?n bölgelerini a?açland?r?rken ya da bir ormana farkl? aç?lardan, Örn: ar?c?l?k, do?a, do?an?n dengesini sa?lama, yang?n vb. komple bakmal?y?z, diyor. Bu konuda ar?c?lar, ar?c?lar birli?i, belediyeler... Hep beraber oturup karar vermeliymi?.

YANAN ORMANLIK ALANA TOHUMLAR ATMAK    

Peki, bu konuda, bakanl???n bak???nda bir sorun mu var?

     “Onu anlam?yorum. Asl?nda herkes görevini yap?yor, yapmas?na... ?lçe Tar?m, ar? k?sm?na, Orman, a?aç k?sm?na bak?yor. Asl?nda ayn? bakanl??a ba?l?lar ama koordinasyonda problem var. Sorun orada.”

     ‘Ar? ve ar?c?l?k ile ilgili akademik çal??ma yap?l?yor mu?’ diye soruyorum: Varm??. Hacettepe Üniversitesinden Doç. Dr. Asl? Özk?r?m'?n ad?n? veriyor. “Ar? konusunda çok uzman. Baya?? faal. Tabi o san?r?m biyoloji uzman? asl?nda, konusu, ar?lar?n hastal?klar? vs. ?usu busu falan, hani i?in biraz farkl? boyutuyla ilgili” diyor.

     Konuyu, tekrar, yanan bölgelerin a?açland?r?lmas? çal??malar?na getiriyorum. Tohumlar?, ormana atarken yaln?z oluyormu?. ?çmeler'de Ali Demirta? ad?nda bir tan?d??? da kendisi gibi gönüllü olarak a?açland?rma çal??malar?na kat?l?yormu?. “Yang?ndan sonra” diyor, “bir olu?umun içerisine de girdi. ?çmeleri, gönüllüler ile birlikte, benim yapt???m gibi a?açland?rd?.

     Ali Demirta? esnafm??. ?çmelerin yerlisi imi?. Ar?c?l?k ile de bir ba?lant?s? varm??. “Ar?c?lar biliyor i?in asl?n?” diyor. “Yani, ar?c?lar do?ay?, bitkiyi, a?ac? biliyorlar. Hangi a?ac?n ne zaman çiçek açt???n? biliyorlar. Do?an?n ne zaman çiçeklendi?ini biliyorlar. Ne i?e yarad???n? biliyorlar. ?nsan do?ay? seviyorsa, önce ar?c? olmal?; ar?c? olursa, iki kovan? olursa, mutlaka do?ay? sever.”

     Ar?c?l??? ticari anlamda yapan ve ar?c?lar aras?nda “gezen ar?c?” olarak kabul edilen baz? ar?c?lar?n Sivas'a ve Erzurum'a kadar gitti?ini, söylüyor.  ?a??r?yorum. “Adam?n bin kovan? var. Buraya gelen ar?c?lar?n ço?u Ordulu. Türkiye'de, en çok, Ordu iline ba?l? ar?c? var. Ama Ordu'da ar?c?l?k yapm?yorlar. Oradan geliyorlar buraya, sonra da geziyorlar. Çam zaman?... Çama geliyorlar, gezgin ar?c?l???n en çok geldi?i yer buras?; Marmaris, Mu?la. Türkiye'deki bütün ar?c?lar mutlaka bir kez olsun Mu?la'ya u?rar. K??? burada geçirirler. Çam bal?n? buradan al?rlar. Ordu'da ar?c?l?k yap?l?r m?? Yap?lmaz. Yoktur yani. Ama Türkiye'nin en çok ar?c?s? Ordulu. Ordulular yapar...”

ÇAM VE BASRA BÖCE??

     Yang?n s?ras?nda, Osmaniye taraf?ndaki ar?lar büyük ölçüde d??ar?da idi. O günlerde, Datça gibi bölgelerin, bu ar?lara “alternatif yeni bölgeler” olarak dü?ünüldü?ünün konu?uldu?unu, söylüyorum. Acaba, ar?, o bölgelerde de, Osmaniye taraf?nda ki gibi ayn? çam bal?n? üretebilir miydi? Yoksa Basra böce?inin orada da olmas? m? gerekirdi?

     “Olmas? laz?m. Çam?n olmas? bir i?e yaram?yor. Mutlaka Basra böce?inin olmas? gerekiyor. Basra böce?ini sa?altmak gerekir. Oralara götürmek laz?m. Onun denemeleri zaten yap?ld?. Datça bölgesinde var ama Datçal?lar sokmuyor tabi. Ar?c?n?n ancak kendisine yetiyor. Mu?la d???ndan, buraya, Eylül ay?nda, çok ar? geliyor. Türkiye'deki ar?c?lar?n tamam?na yak?n? buraya geliyorlar. Ticari anlamda ar?c?l?k yapanlar?n hepsi gezen ar?c?d?r. Sabit ar?c?l?k çok ticari olmuyor, i?in do?rusu. Buralarda, sabit ar?c?l?k, çok fazla yok. Genelde Karadeniz Bölgesinde, ?ç Anadolu Bölgesinde, Do?u Anadolu Bölgesinde... Çünkü oralarda flora belli zamanlarda aç?yor. Ne zaman aç?yor? Haziran'da aç?yor. A?ustos'ta bitiyor; üç ay. Dönemi, bu kadar. Onlar çiçek bal?n? al?yor ve sezonu kapat?yorlar. Orada kal?yorlar. Ar?n?n so?ukla bir s?k?nt?s? yok. Örn: kar ya?m??, ar?n?n onunla bir s?k?nt?s? yok. Ticari yapanlar, dola?t?rmak zorundalar.”

     Peki bir y?lda kaç defa bal al?n?yor, ar?dan?

     “Çam bal?ndan üç kez kesiyorlar. Ondan önce narenciye bal? alabiliyor mu? Al?yor. Narenciye, May?s ay?nda çiçek aç?yor, May?s'ta narenciye bal?n? al?yor, sonra...”

     Ayn? ar?, bir yerde narenciye, bir yerde ba?ka bir ?ey...

     “Tabi, tabi.”

ARILAR FARKLI FLORALARDA, FARKLI LEZZETLERDE BAL YAPAR

     Anlad?m. Yani ar?y? üretici gibi dü?ün, farkl? floralarda farkl? türden bal yap?yorlar.

     “Ar?n?n toplam ömrü 45 ile 60 gün aras?. Fazla ya?am?yor ki ar?. Verimli bir kraliçe ar?, günde 2000 yumurta at?yor. Kraliçe ar?n?n ?öyle bir özelli?i var, ar? sütünün özelli?i orada; Türkiye'de bizim ar? sütü üretimimiz 1-1,5 ton civar?nda. Ço?unu ithal ediyoruz biz, bilmem kaç ton kullan?l?yor, ne kadar kullan?l?yor, bilmiyorum. Toplam üretimimiz 1-1,5 ton filan. Kraliçe ar?y? ar?lar sadece ar? sütü ile besliyorlar. Ar? ilk ba?ta, belli bir dönem ar? sütü ile ya??yor, hani böyle ?ey dönemleri var onun, bir müddet ar? sütü ile besleniyor, kovan içi bak?m yap?yor, sonra 20-25 gün d??ar?da tarlac?l?k yap?yor... Hani d??ar?dan polen topluyorlar ya, nektar getirme görevini yapanlara tarlac? ar? diyorlar. Ama ilk ç?kan ar?lar, kovanda yumurtadan ç?kan ar?lara bak?yorlar. E?er kovanda kraliçe ar? yoksa ar? içlerinden baz?lar?n? kraliçe ar? olarak seçiyor, onlar? sadece ar? sütü ile besliyorlar. Normal yavrular? bal ve polen ile besliyor. Sadece Kraliçe ar?y? ar? sütü ile besliyorlar. Ar? sütünün ömrü 5-6 y?l. Kraliçe ar?n?n verimi 2-3 y?l; günde 2000-3000 yavru yapt?r?rsan, sonra onun verimi bitiyor, ama 5-6 y?l kadar ömrü var; ar? sütü ile beslendi?i için. Ar? sütünün önemini anlayabiliyor musun? Müthi? bir ?ey. Birisi 60 gün ya??yor, birisi 6 y?l. Yani, 30-40 kat. Çok fark ettiriyor. Yani ar? sütünü içen insan?n da, zeytin mesela, 5000 y?ll?k bir a?aç, zeytinya?? sa?l?kl?. Bakt???m?z ?eylere hep ona göre bakmal?y?z. Yani hangi a?aç uzun ya??yor ise onu yiyende zaten ona göre uzun ya??yor.”

     Kemal anlatmaya devam ediyor, ben de dinlemeye: ”Ar?ya, biz, ne olarak bak?yoruz? Sadece, bal olarak bak?yoruz. Hâlbuki asl?nda ar? öyle bir ?ey de?il. Zaten bütün do?an?n ya?amas? için, çiftçinin de veriminin yüksek olmas? için ar?n?n olmas? laz?m. Ar? yoksa çiftçi olmaz. Ama bizim çiftçimiz ne yap?yor? Gündüz vakti ilaç diye zehir at?yor, ar?y? da öldürüyor. Adana bölgesinde bu çok ya?an?yor. Adamlar oturup a?l?yorlar. Bütün kovan? gitti bir adam?n ya; 800 kovan? yok oldu. Geriye hiç bir ?ey kalmad?... ?lac? ak?am atabilirsin. Belediyeler ilaçlamalar?n? ak?am yapabilirler, ama hava kararmadan ba?l?yorlar ilaç atmaya. Bu bölgede mesela, belediyelerimizin buna dikkat etmesi laz?m, ama etmiyorlar. Hiç etmiyorlar. Ot ilac? at?yorlar yol k?y?lar?na, ama bunu gündüz at?yorlar. Asl?nda, ot ilac?n? kesinlikle atmamak laz?m...”

     Bu konuda çok hassas oldu?u anla??l?yor. Örnek veriyor: “Maço?lundan ö?rendiler ya, Maço?lu hani liste yapt? ve ast? ya belediyenin harcamalar?na dair, bizim belediye de yapt?. Oraya yazm??: 44.000.00 TL ilaç bedeli diye. Buradaki bütün çevrecilere de söylüyorum, nas?l çevrecisiniz siz, adam 44.000.00TL diye yazm?? bir de; gözümüzün içine bat?r?rcas?na... Adam bildi?inden de?il tabi. O, böyle bir i? yapt???n? nereden bilsin? Onu, park bahçeler müdürü de bilmiyor. Alttaki elemanlar köylü de?il mi, köylü. Onlar, yahu bizim orada at?l?yor deyip at?verdi mi, 5 y?l orada hiç bir ?ey yeti?miyor... Benim evin oraya att?lar, bir tane araba vard?, i?e gidiyordum, durup bakacakt?m, olmad?; yahu att?lar ve gittiler. Bir gün sonra bakt?m, kahverengi oluvermi?. ?öyle otlar vard?. Bir gün sonra yok. 5 y?l hiç bir ?ey ç?km?yor orada. Yani baz? ?eyleri ezbere yap?yoruz. Hani oraya da yazm??, 44.000.00 TL diye. 44.000.00 TL zehir atm??. Çevreciler de ezbere yap?yorlar i?lerini...”

ORMAN B?R BÜTÜNDÜR

     Peki, o zaman ?öyle özetleyelim: Orman dedi?imiz, a?açlardan mütevellit bir olay de?il. Onu o çerçevede tart??amay?z. Senin itiraz?n?n temeli, bu. “Komple ele almak laz?m; hepsi beraber ele almak laz?m.”

     “Evet. Ormana ekonomik bak?yorlar, tamam, ekonomik bakal?m, bir sürü endüstriyel bitki var, mesela defne... Yani bir sürü faydas? var bunun, ciddi bir ekonomik getirisi de var; 12 ay ye?il, çiçek aç?yor, ar?ya faydal? ve t?bbi bir bitki. Biz bunun ço?unu ham madde olarak gönderiyoruz. Asl?nda bir distilasyon (dam?tma) yap?p, onun ya??n? yap?p bir sürü ?ey de kullanabiliriz. O ?ekilde katma de?er yarat?p satsak, çok daha fazla gelir elde ederiz.  Burada turist bekleyece?imize, otur on tane distilasyon (dam?tma) fabrikas? kur, de?il mi, otural?m, onu yapal?m. Mu?la'da var, mesela, ya Profesör ya da doçent bir kad?n var, o kad?n anla?mal? tar?m da yapt?r?yor. Ara?t?rm??, kulland???m?z bütün parfümler, i?te bunlar?n hepsi ithal. Bunlar? bizim buradan do?al bitkilerden, onun için lavanta ektiriyor, kekik ektiriyor, i?te öyle bir sürü, hani öyle köylü ile anla?mal?... Katma de?erli bir ?ey yap?yor. Müthi? bir ?ey yani. Hani yap?l?yor mu, bu i?ler? Yap?l?yor. Yap?lm?yor da de?il. Tek tek yap?l?yor. Sadece bunu biraz ço?altmak gerekiyor... F?st?k çam? dikelim. F?st?k çam?n?n içi, ?u anda, Migros’ta, küçük ambalajlara koymu?lar, 20 gram? 27,50 TL... Kilosu bin üç yüz küsur liraya geliyor. Müthi? bir ?ey. Bal?kesir'de insanlar bundan çok ciddi gelir elde ediyorlar. ?eyi de deneyebiliriz, bilmiyorum denenmi? mi? F?st?k çam?na o Basra böce?ini... Belki olabilir. Olur mu? Olabilir... Domuzlar aç kal?yor, iniyorlar ?ehre. Neden aç kal?yorlar? Da?da yiyecek hiç bir ?ey bulam?yorlar. Meyve vb. bir ?eyler olsa ki var asl?nda ama tek tük var, inerler mi? ?nmezler. K?z?lçam çok yay?lmac? bir tür. Durduram?yorsun k?z?lçam?...”

     Kemal, ar?, ar?c?l?k, orman ve k?z?lçam konusuna, bir bütün olarak bak?yor; bunlar? birbirinden ayr? ele alman?n yanl?? oldu?unu, dü?ünüyor...

     45 dakika kadar süren bir sohbet yap?yoruz; söyledi?i her ?eyi kaydediyorum. Sonra ayr?l?yoruz.

     14.03.2022/Datça