Nevzat Çağlar TÜFEKÇİ

Milas’ta tütün tarımının geçmişi Osmanlı İmparatorluğu döneminde 17. yüzyılın sonlarına kadar dayanmaktadır. 1600’lü yılların sonundan başlayarak tütün, Milas için önemli bir geçim kaynağı ve ticari ürün olmuştur. Milas’ın toplumsal yaşamında tütün her zaman temel özelliğini korumuştur. Osmanlı döneminde Milas tütünleri önemli bir ticari emtia olarak varlığını sürdürmüştür. Milas tütünün önemi ve kalitesi, Doğu Bilimci Pockocke tarafından ifade edilmiştir. 

Her iklime uyum sağlama özelliği olan tütün, yetiştirildiği bölge ve yerlerin adını aldı, zamanla kalitesine göre sınıflandırıldı. XVII. yüzyılın sonlarında imparatorlukta yetişen altı farklı tütün cinsi bulunmaktaydı. Bunlar Makedonya bölgesinin Yenice ve Vardar Yenicesi, Filibe ovasının Kırcaali, Ege bölgesinin Milas, Halep ve Şam bölgesinin “imadiye” ve “cebeliye” adlı tütünleriydi (Yılmaz, 2012: 1-4).

Milas’ı ziyaret eden seyyahlar, Milas tütünlerinden söz ederler. “Evliya Çelebi, kentin en önemli ürününün tütün olduğunu belirtir. Pockocke, Milas’ta üretilen tütünlerin, Türkiye’nin en güzel tütünleri olduğunu söyler. Chandler ise Milas’ta gezerken birçok yerde kurumaları için duvarlara tütün asıldığından söz etmektedir. 1768-1769 yıllarında Milas’ta 1400 dönüm tütün tarlası mevcuttur (Adıyeke, 1995: 191).

Tütün Erken Cumhuriyet döneminden bu yana Milas ilçesinde halkın temel geçim kaynağı olmuş tarımsal ürünlerden birisidir. 1990’lı yılların başlarına kadar tütün tarımı Milas’ta yaygın olarak yapılmıştır. “Üretimdeki fazlalık nedeniyle, 1994 yılından itibaren tütünde kota uygulanmaya başlanmış ve tütün üretimine sınırlandırma getirilmiştir,” (TBMM Genel Kurul Tutanağı 21. Dönem 4. Yasama Yılı 42. Birleşim 26/Aralık /2001 Çarşamba).

Bir diğer uygulama ise tütünün insan sağlığına olan olumsuz etkisini önlemek amacının da etkisiyle 1996 yılında belirli alanlarda tütün kullanımına kısıtlama getirilmesidir. En önemli ve köklü değişim ise 2002 yılında çıkarılan 4733 sayılı yasa ile gerçekleştirilmiştir. Bu yasa ile Tekel özelleştirilmiş, tütündeki devlet desteği kaldırılmış, tütün üretimi serbest hale getirilmiş ve sözleşmeli üretim dönemi başlamıştır (Karabacak, 2017:42).

Bu sisteme, kademeli bir geçiş süreci uygulamadan aniden geçilmesi, tütün üreticilerini zor durumda bırakmış, birçok üretici yetiştirdiği tütünü uygun fiyata satamamış ve zarar etmiştir. Bu durum üreticinin, tütün ekimini bırakmasına neden olmuş ve tütün tarımı yapılan alanlar, bu yıldan başlayarak azalmıştır. Milas bölgesi de bu durumdan olumsuz yönde etkilenmiş ve tütün tarımı ile uğraşanlar yıllar içinde çok gerilemiştir. Ayrıca bu yasa ile birlikte Alternatif Ürün Projesi de başlatılmış, çiftçilerin başka ürünler yetiştirmesi teşvik edilmiştir.

1949 yılından başlayarak 1990’lı yılların sonuna kadar gerek dikim alanı olarak gerekse üretici sayısı olarak bir artış eğilimi gösteren tütün tarımı; 2000’li yılların başından başlayarak günümüze kadar hem tütün dikim alanları hem de üretici sayısı bakımından önemli oranda düşüş göstermiş ve neredeyse yok denecek kadar azalmıştır. 2022 yılı sonu itibarıyla Milas genelinde tütün dikim alanları 5.480 Dekara kadar, üretici sayısı ise 560’a kadar düşmüştür.  Tütün tarımının gerilemesinin en büyük nedeni, 1994 yılından itibaren kota uygulamasının başlaması ve tütün üretiminin sınırlandırılmasıdır. 

KAYNAKÇA:

- Karabacak, K. (2017)  Türkiye’de Tütün Tarımı ve Coğrafi Dağılışı, Makale, Coğrafi Bilimler Dergisi CBD 15 (1), 27- 48 (2017)

- Yılmaz, F. (2012) https://islamansiklopedisi.org.tr/tutun, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42. Cilt, İstanbul

- Adıyeke, N. 19. Yüzyılda Milas Kazası, Doktora Tezi, Milas: Yeni Milas Matbaası

- Tüfekçi, N. Ç. (2023) Toplumsal Değişim ve Dönüşüm Sürecinde Kentleşme: Milas Örneği (1960-2022), Sosyoloji Yüksek Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü