MEHMET ERDAL

Geçen yıl hasat zamanı yağhane kg. fiyatı ortalama 80 TL olan zeytinyağının litre fiyatının bu yıl hasat zamanı serbest piyasada 150-200-250-300.00 TL civarına fırlaması ve o süreçte TARİŞ'in zeytinyağının kg. alım fiyatını 08.11.2023 tarihi itibarıyla Güney Ege Bölgesi için (0,8 asitli) 260-(0,5 asitli) 270-(0,3 asitli) 290.00 TL olarak açıklaması nedeniyle de “Tamam” dedim, “Miras kalan zeytinleri 2 yıl öncesi olduğu gibi bu yıl da gidip toplayacağım ve yağhanede sıktıracağım.”

ZEYTİN TOPLAMA YOĞUN EMEK İSTER

Hasat zamanı zeytin toplama işine hiç katılmamış olanlar bilemezler; yere dökülen zeytinleri toplama, özellikle “yerli” denilen Memecik türü zeytin ağaçlarının dibinde çıkan dip sürgünlerini “zeytin sıyırmaya engel olmasın” diye bir kazma yardımıyla temizleme, daldaki zeytinleri sıyırma/çırpma, çöpünden ayrıştırma, torbalama, gün sonu taşıma, yağhaneye teslim etme, yağhaneden alınan yağın bidonlara, varillere vb... boşaltma ve bütün bu işleri zeytin tarlasının büyüklüğü ve zeytin ağaçlarındaki ürünün bolluğu oranında birden çok, örneğin 3-5-7-10... gün süresince biteviye tekrarlama çok yorucu bir iştir. Öyle ki eğer zeytin topladığı günlerin birisinde ağaçtan düşüp kafasını gözünü patlatmamışsa ve doğal olarak zeytin toplama işinden diskalifiye edilmemişse, an gelir zeytin toplama işi nedeniyle oturunca yerden kalkamaz, belini doğrultamaz, sıyırma ya da çırpma aletini tutamaz, ayakta duramaz, akşam evin yolunu tutarken ayaklarını yerden kaldıramaz, akşam yemeğini yiyemez, parmak, kol, omuz, karın, bel, bacak... ağrılarından dolayı doğru dürüst uyuyamaz hale gelir; “Ah” der, “Tamam, bu yıl son. Bir daha elimi sürersem ne olayım?” Hele oldukça ileri yaşlarda ve üstelik bu tür çalışmaya yabancıysa, vay o zeytin toplayıcısının haline.

“Ziraat zeytini” olarak bilinen kısa boylu zeytin ağaçlarından yapılan hasat sırasında ise, ki yerli zeytine göre daha erken bir zamanda hasat edilebilir, çünkü zeytini yerli zeytine göre daha dayanıksızdır, burada anlattığım kadar yorgun düşülmez.

ZEYTİN TOPLAMA, MASRAF İSTER

Zeytin tarlasının sahibi aile bireyleriyle ya da “imece” usulü bir komşusu ile paslaşarak zeytinini toplayabilecek konumda ise onun için işin yorgunluğu ve elde edilecek yağın bu yorgunluğa değip değmemesi dışında çok fazlaca bir sorun yoktur; zeytin toplama biçimine göre, ki bu biçimi onun ekonomik durumu, ürünün verimliliği, yağdaki asit oranını ne ölçüde önemsediği gibi etkenler belirler, gerekli olan sırık, tırmık ya da zeytin çırpma makinası ile ağaçtan düşüreceği zeytinlerin üzerine düşeceği ve haliyle zeytin toplamayı kolaylaştıracak yeterli çulu/yazgısı var ise istediği zaman zeytin toplama hasadına girişebilir.

Zeytin tarlasının sahibi şu ya da bu nedenlerle zeytinini kendisi toplayamıyor ya da toplamak istemiyorsa o zaman ya zeytin sıyırma/çırpma ve toplama işi için yevmiyeli işçi çalıştıracaktır ya da bu işi yapan komşusuna, tanıdığına, bir komşusu ya da tanıdığı aracılığıyla bulduğu kişilere “yarıcı/yarı yarıya” olarak zeytinini toplatacak ve sıktıracaktır.

Zeytin ağaçlarındaki zeytinin verim düzeyi düşük ise tarla sahibi yevmiyeci aramaktan, “yarıcılar” ise yarıcı olarak o tarlaya girmekten kaçınacaktır; çünkü birinci halde tarla sahibi, ikinci halde ise yarıcılar bu işten ciddi anlamda zararlı çıkar. Nihayetinde bu iş bir kamu hizmeti değildir ve haliyle herkes karını-zararını düşünür.

Zeytin ağaçlarının sahibi elde edeceği yağın asit oranını önemsiyorsa hem zeytinini erken hasat etmek hem de zeytinleri el ile sıyırtmak, tahta kasalara koydurmak, yer ile temas etmesini önlemek ve günlük olarak sıktırmak isteyecektir; bu ise tarla sahibinin aksine yarıcıların hiç yanaşmayacağı bir toplama biçimidir. Çünkü böyle bir hasatta tarla sahibi çok iyi kalite yağ elde edecek ama yarıcıların payına normal bir yevmiyecinin eline geçen yevmiyeden daha az değerde yağ düşecektir.

Yarıcı, en az emeği harcayarak, en kısa zamanda en çok zeytini toplamak ve bir yevmiyecinin günlük yevmiyesinden daha yüksek değerde günlük yağ payına sahip olmak ister; bu çerçevede önceden yere düşen zeytinleri toplamayla (dip toplama), çırpma öncesi ağaçların dibinde biten sürgünleri temizlemeyle,  çöpünden ayrıştırılmasıyla çok fazla uğraşmak, hele ağacın dallarının aralanması ve budanmasıyla hiç ilgilenmek istemezler. Bu işleri “artı işler” olarak görür. Tarla sahibi ise yarıcının bütün bu işleri yapmasını ama kendisinden “artı” bir şey talep etmemesini ister.

 ZEYTİN TOPLAMA, “DİKKAT” İSTER

Zeytini ağacından yere düşürme işinde az da olsa sırık, giderek artan oranda bu iş için yapılmış plastik tırmık ve eğer tarla sahibi ya da yarıcı sahip ise zeytin çırpma makinası kullanılmaktadır.

Zeytin çırpma makinası ile zeytin ağacından çok kolay düşürülmekte ve diğer aletlere göre çok daha verimli bir çalışma yapılabilmektedir. Ancak ağacın durumuna göre yerden ya da ağacın belli bir yerine çıkarak çırpma makinası ile zeytinleri çırpacak kişiyi bulmak, çırpma makinasının rahatça çalışabilmesi için önceden ağaç dallarının çok sık olanlarını aralamak, zeytinleri düşürürken zeytinin taze filizlerini sırıkla zeytin çırparken olduğu gibi kırıp ağacın birkaç yılda kendini toplayamaz haline gelmesine yol açmamak ve zeytin tanelerini yerdeki çulların/yazgıların dışına savurtarak iş yükünü artırmamak ya da zeytinleri heba etmemek de gereklidir.

Zeytin toplama ve zeytinin sıkılmasıyla elde edilen yağa “ticari” bakılmıyorsa tarlaya girildiği anda zeytinin dibine önceden düşmüş zeytinleri öncelikle toplamak, ayrı bir yerde biriktirmek ve bunları ayrı sıktırmak zorunludur ki zeytinyağının asit oranı bu dip zeytinler nedeniyle olması gerekenden daha yüksek çıkmasın.

Dip zeytinler toplandıktan sonra eğer var ise ağaçların diplerinde boy veren sürgünler kesilmeli ki çullar ağacın gövdesine kadar yanaştırılıp dalından yere düşen zeytinler maksimum oranda çulların üzerine düşsün.

Sırıkla çırpmak, tırmıkla sıyırmak ya da çırpma makinası ile zeytinleri dalından düşürmek için ağacın gövdesinde belli bir yere kadar çıkan kişinin yere düşüp bir yerini sakatlamaması ve rahat bir şekilde çalışabilmesi için güvenliğini düşünmek ve sağlamak zorunludur.

ZEYTİN TOPLAMA HESAP KİTAP İSTER

Tarla sahibi tarlaya yakın bir yerde yaşamını devam ettiriyor, tarlaya gidecek aracı, zeytin toplamada kullanacağı aleti, edevatı, çalışacak insanı ya da imece usulü paslaşacak komşusu var ise onun için çok fazla sorun yoktur; zeytinini toplar, yağhaneye götürür sıktırır, yağı evine getirir ve “Allah bereket versin” der.

Zeytini toplayacak olan tarlanın tohurunu pazarlık usulü almışsa ya da sahibi olduğu tarla uzak bir yerde ve üstelik zeytin toplamada kullanacağı alet edavattan yoksun, çalışacak insana muhtaç ise vay onun haline. Bu durumda tıpkı benim her zeytin toplamaya gitmeye karar verdiğimde olduğu gibi kara kara düşünmeye başlar: “Ürün gidip toplamaya değer mi? Çıkacak ve payıma düşecek yağın ederi yol masrafını, zeytin toplarken yapılacak harcamaları ve emeği karşılar mı? Yarıcıya mı versek? İyi de o zaman dip sürgünlerini kim temizleyecek ve ağaçları kim budayacak? Yalnız yapabilir miyim? Gidersem zeytini kiminle toplayacağım? Nerede kalacağım? Tarla işine yabancı bedenim bu işi kaldırabilecek mi? Gitmesem olmaz, köylü tarlayı 'sahipsiz' sanır...”

Sonunda yaygınca gözlendiği gibi tutar toplama işini bir yarıcıya verir ya da bu yıl benim yaptığım gibi zeytinini toplamak için yola koyulur...

(Devam edecek)