Eşber KAYA

Sürecin başından itibaren sağlık hizmetleri, kişisel koruyucu ekipman ve dezenfeksiyon ürünlerine gösterilen talep bu maddelerin piyasadan temin edilememesi sonucunu getirdi. Bununla beraber halk market raflarında yer alan dayanıklı gıda maddelerini de gücü ölçüsünde alıp, bir nevi kendisini ve ailesini karantinaya hazırlamaya çalıştı. Bunun doğal sonucu olarak marketlerde raflar boşaldı ve gıda maddesi fiyatları kimi ürünlerde neredeyse üç katı veya daha fazla oranlarda arttı.

TÜİK RAPORLARI

Pandeminin başlarında gıda ürünü depolayanlar ile aklınca alay eden kimi satılmış medya unsurlarının zaman ilerledikçe söylemlerindeki aciz değişikliğe hepimiz şahit olduk. Oysaki halk, bu insanlardan daha deneyimli ve feraset sahibi idi. Yüzyılların verdiği tecrübelerine dayanarak biliyorlardı ki belki yüzyıllardan bu yana sayısız savaş, salgın, kırım görmüş bu halk her seferinde kendi kaderi ile baş başa bırakılmıştır. İnsanlar, kırımlarda ve salgınlarda aç kalmış, can vermiş ancak asla hükmedenleri yanında görememiştir. Bunun doğal sonucu olan bu toplumsal davranış/refleks durumu, yine daha önce başına gelmiş olumsuz tecrübelere dayanmaktadır. 

TÜİK’in açıkladığı raporlara bakıldığında tarımsal istihdamdaki son bir yıllık zaman dilimindeki düşüş dikkat çekicidir. 2017 yılından beri istikrarlı olarak devam eden bu düşüş, TÜİK’in en son açıklamış olduğu Aralık 2019 tarihinde bir önceki aya göre %0,7’dir. Betona ve asfalta yatırım yapmayı tercih eden hükümet, tarımsal ve tarımsal istihdamı azaltmayı ise kendine politika olarak belirlemiştir. Bu süreçte girdi maliyetlerini görmezden gelip neredeyse 2 yıl gecikmeli desteklemelerle üreticinin gözü boyanmaya çalışılırken, zirai ve hayvansal ithalat temel politika olarak belirlenmiş, yerli üretim ve yerli tohum uygulamaları kösteklenmiş, tarımsal alanlar imara açılmış, özellikle dikkat edilmesi gereken vahşi sulama ile alakalı sadece devede kulak misali tedbirler alınmış ve üreticiler adeta cezalandırılmıştır.

Temel Gıda Maddelerini Karşılama İhtiyacı

Türkiye'de her geçen gün artan koronavirüs vakaları ve Covid-19’a bağlı ölümler yüzünden 65 yaş ve üzeri vatandaşlara getirilen sokağa çıkma yasağının ardından, giderek daha fazla aile eve kapanıyor. İnsanlar bir yandan da temel gıda ihtiyaçlarını karşılamak için marketlere hücum ediyor. Tarım ve hayvancılık sektöründe salgın nedeniyle yaşanabilecek üretim kesintileri ise gıda tedariği açısından tehlike yaratıyor. (https://t24.com.tr/haber/tarim-uzmani-yildirim-onlem-alinmazsa-1-2-ay-icinde-kitlik-olabilir,868753)

Bu noktada, özellikle tarımsal ve hayvansal üretimin devamı ve pazarlanması ile ilgili olarak önleyici ve koruyucu tedbirler mutlaka alınmalıdır. Bu noktada hükümetin açıkladığı tedbirler ne yazık ki yetersiz ve üretim sağlığı ve devamını sağlamaktan uzaktır. Zira çiftçiye verilen primler girdi maliyetlerini azaltmadığı gibi, tarımsal üretim alanlarının sağlıklılaştırılması, yerli üretimin desteklenmesi, tarımsal istihdamdaki mevsimlik işçilerin sağlıklı koşullarda iskanı koşullarını da yaratmamaktadır. Keza yine üreticinin banka ve kredi borçları silinmeyip ötelenmekte, tarımsal üretimde kullanılan elektrik kesilmese dahi faiz uygulanmaya devam etmektedir. Bunun gibi örnekler herkes tarafından çoğaltılabilir.

Tarımda yıllardan beri bilinçli bir tercih olarak uygulanan politikasızlık sebebiyle üretici kendi sağlığını da düşünerek tarlalardan uzak kalmaktadır. 65 yaş üstü sokağa çıkma yasağı uygulaması da kırsalda üretim noktasında ön görülemez sonuçlara yol açabilecektir. Yine kendi tarlasının efendisi olmak yerine asgari ücretle ve kölelik şartlarında turizm, inşaat ve sair sektörlerde çalışan kırsaldan insanların ücretsiz izin bahanesi ile işlerinden edilmeleri fazladan bir istihdam sorununu da ortaya çıkarmıştır.

Bu Aşamada Belediyelere Düşen Görev

Bu noktadan itibaren esas ve ağır sorumluluk yerel yönetimlerin üzerindedir. Zira hükümetin açıkladığı ekonomik paketler Rıfat Hisarcıklıoğlu’nu güldürürken üreticileri üzmüştür. Bu anlamda belediyelerin alması gereken mutlak ve acil tedbirler şunlar olmalıdır:

- İl pandemi kurulları ile irtibata geçip özellikle sebze dikiminin başladığı bu mevsimde, kendi yerellerindeki sebze-meyve üretimi ağırlıklı kırsal mahalleleri karantina altına alıp gıda üretiminin garanti altına alınması sağlanmalıdır.

- Varsa hazineye ait tarım arazilerinin kullanım haklarını alınmalıdır.

- Üreticinin ürününü kendisinin satmasını sağlanmalıdır. Üreticinin elinde ürün kalması halinde, ürünü alım garantisi vererek ihtiyaç sahibi ailelere dağıtılmalıdır.

- Üreticinin tohum, fide, fidan, gübre gibi ihtiyaçlarını toplu temin edip üreticiye uygun fiyatta ve uzun vadeli ödeme yöntemi ile ulaştırılmalıdır.

- Zabıta marifeti ile piyasayı sık ve sıkı bir şekilde denetleyerek fırsatçılığa izin verilmemeli, aracıları kooperatifler eli ile ortadan kaldırmalı ve stokçulara yetkisi dahilindeki en üst cezayı vermelidir.

- Et ve süt gibi hayvansal ürünleri kooperatifler yolu ile alıp kendi oluşturduğu mağazalarda satarak piyasanın dalgalanmasının önüne geçmeli, piyasayı kendisi belirleyerek üretici ve tüketiciyi karaborsacıların insafından kurtarmalıdır.

- Üretilen tarımsal ve hayvansal ürünlerinin naklinin her aşamasında gerekli önlem ve dezenfeksiyon gerekliliklerini almalı, tüketicinin sağlıklı gıdaya erişimini sağlamalıdır.

- Tarımsal üretimde istihdam edilen mevsimlik işçiler için sağlıklı ikamet koşullarının sağlanmasını temin etmeli veya yardımcı olmalıdır. İkametler düzenli olarak denetlenmeli ve dezenfeksiyon tedbirleri alınmalıdır.

- Tarımsal istihdamın %80’inin ve mevsimlik işçilerin neredeyse tamamının sosyal güvenceye sahip olmaması nedeni ile mevsimlik işçiler ve tarımsal üretimin her aşamasında yer alan üreticiler en az iki ay boyunca ve gerekirse belediye şirketlerince sosyal güvenlik kapsamına alınmalıdır.

- Üretim, dağıtım ve satış aşamasının her birinde görevli insanların maske, eldiven, dezenfektan, gözlük gibi koruyucu malzemeleri temin etmelidir.

- Diğer belediyelerle devamlı iletişimde olarak belirlenen ihtiyaçlar dahilinde ekimlerin gerçekleştirilmesini sağlamalıdır. Bu sayede bir ilçe iklim koşulları gereğince ıspanağı üretip, patatesi üretemiyorsa ilçeler arası ürün değişimini sağlamalı ve tarımsal üretimin belirli bir ihtiyaç cetveli ve program dahilinde ilerlemesini sağlayarak israfın önüne geçilmesine yardımcı olmalıdır.

Çiftçi, Satamadığını Üretmekten Vazgeçecektir

Salgın koşullarında üreticinin ürettiği ürün kendine pazar bulamazsa önce tarımsal ürünlerde fiyatlar artmasını beklemek hata olmaz. Artan fiyatlar ve olası karantina durumunda ise ürün pazara sağlıklı koşullarda ulaşamayacağı için çiftçi satamayacağı ürünü üretmekten vaz geçecektir. Bu vaz geçiş ise ardından tarımsal kıtlığı getirecektir.

Elbette bu önlemler bile ilerleyen süreçte yetersiz kalabilir. Tam da bu yüzden yerel yönetimler tarafından bölgesel olarak oluşturulacak komisyonlar devamlı kendini güncelleştirmeli, bilgi ve tecrübe paylaşımı içinde bulunmalı ve dinamik bir şekilde önlem alıcı olmalıdır. Bunun sağlanamadığı her durumun sonucu kıtlık olacaktır. Alınması olası önlemlerin yanı sıra, salgın sonrasında da tarımsal üretimin normalleştirilmesi ve pazar oluşturulması hususundaki tüm tedbirleri şimdiden alıp şematize etmek zorundadır. Üreticinin/halkın kaderi ve toplumun sağlığı tek bir kişinin ağzına bırakılamayacak kadar kıymetlidir.