NEVZAT ÇAĞLAR TÜFEKÇİ

Türkiye en etkin deprem kuşaklarından biri üzerinde (Akdeniz-Alp-Himalaya) yer almaktadır. Dünyadaki toplam depremlerin beşte birinin meydana geldiği bu kuşak, birbirine karşıt olarak uzanan kırıkların oluşturduğu bir ağ görünümü ile Türkiye’yi, Kuzey, Güney ve Batı’dan üç asli kırık sistemiyle kat etmekte, bu asli sistemlere, yerel kırık zonları da eklenmektedir.

Deprem haritası ve bu haritaya esas sismisite verilerine göre, Türkiye topraklarının %93’ü deprem bölgeleri içinde yer almaktadır. Öyle ki Türkiye’de yalnızca son 5,5 yılda irili ufaklı 50 bin 942; yalnızca 2008 yılı içinde 11 bin 706; 1 Ocak 2009 – ile 31 Temmuz 2009 tarihleri arasında ise 9.272 deprem yaşanmıştır. Yeryüzünde 600 milyon insanın deprem açısından riskli bölgelerde yaşadığı tahmin edilirken Türkiye nüfusunun % 98’i deprem tehdidi altında yaşamaktadır. Sanayi kuruluşlarının % 98’i deprem bölgelerinde ve %73’ü de aktif fay zonları içinde yer almaktadır. Aynı şekilde barajlarımızın %95’i bu tehlikeli topraklar üzerinde bulunmaktadır.

Diğer yandan enerji santralleri ve deprem ilişkisi de ilginç sonuçlar üretmeye adaydır. Yapılan bir araştırmaya göre, 1996 yılında enerji santrallerinin sayısı 124 iken, 122’si deprem riski taşıyordu ve 65 tanesi Birinci Derece Deprem Bölgesinde yer alıyordu. Bugün ise özelleştirmeler sonucu yaklaşık olarak bin (1.000) enerji santrali bulunmakta ve 419’u (% 41’i) Birinci Derece Deprem Bölgesinde yer almaktadır. Bu durum söz konusu riskin büyüdüğü anlamına gelmektedir. 1900 yılından 2006 yılına kadar belli başlı 180 büyük deprem yaşanmıştır.

CUMHURİYET DÖNEMİNDE CAN KAYBI BÜYÜKLÜĞÜ BAKIMINDAN MEYDANA GELEN DEPREMLERİN KRONOLOJİSİ

1924 Çaykara Depremi

1924-05-13 tarihinde oldu. 700 bina hasar gördü. 50 kişi öldü.

1924 Pasinler Depremi

1924-09-13 tarihinde oldu. 4.300 bina hasar gördü. 310 kişi öldü.

1925 Afyon-Dinar Depremi

1925-08-07 tarihinde oldu. 2.043 bina hasar gördü. 3 kişi öldü.

1926 Finike Depremi

1926-03-18 tarihinde oldu. 190 bina hasar gördü. 27 kişi öldü.

1926 Kars Depremi

1926-10-22 tarihinde oldu. 1.100 bina hasar gördü. 355 kişi öldü.

1928 İzmir-Torbalı Depremi

1928-03-31 tarihinde oldu. 2.100 bina hasar gördü. 50 kişi öldü.

1929 Sivas-Suşehri Depremi

1929-05-18 tarihinde oldu. 1.357 bina hasar gördü. 64 Kişi öldü.

1930 Hakkâri Sınır Depremi

 1930-05-06 tarihinde oldu. 3.000 bina hasar gördü. 2.514 kişi öldü.

1933 Denizli-Çivril Depremi

1933-07-19 tarihinde oldu. 200 bina hasar gördü. 20 kişi öldü.

1934 Bingöl Depremi

1934-12-15 tarihinde oldu. 200 bina hasar gördü. 12 kişi öldü.

1935 Erdek Depremi

1935-01-04 tarihinde oldu. 600 bina hasar gördü. 5 kişi öldü.

1935 Digor Depremi

1935-05-01 tarihinde oldu. 1.300 bina hasar gördü. 200 kişi öldü.

1938 Kırşehir Depremi

1938-04-19 tarihinde oldu. 3.860 bina hasar gördü. 149 kişi öldü.

1939 İzmir-Dikili Depremi

1939-09-22 tarihinde oldu. 1.235 bina hasar gördü. 60 kişi öldü.

1939 Tercan Depremi

1939-11-21 tarihinde oldu. 500 bina hasar gördü. 43 kişi öldü.

1939 Erzincan Depremi (7,9)

27 Aralık 1939'daki 7,9 büyüklüğünde Büyük Erzincan Depremi’nde yaklaşık 33 bin kişi hayatını kaybetti, 100 bin kişi yaralandı ve 116 bin civarında bina yıkıldı. Erzincan depremi, dünyada meydana gelen büyük depremlerden biri olarak sayılıyor.

1966 Varto Depremi

19. 08.1966 tarihinde olmuştur. 20.007 bina hasar görmüştür. 2.394 kişi yaşamını yitirmiştir.

1970 Gediz Depremi

28.03.1970 tarihinde oldu. 9.452 bina hasar gördü. 1.086 kişi hayatının kaybetti.

1971 Bingöl Depremi

22.05.1971 tarihinde meydana gelmiştir. 5.617 bina hasar görmüştür. 878 kişi yaşamını kaybetmiştir.

1975 Lice Depremi

09.06.1975 tarihinde oldu. 8.149 bina hasar gördü. 2.385 kişi hayatını kaybetti.

1976 Çaldıran Depremi (7,5)

1976 Çaldıran depremi, 24 Kasım 1976 tarihinde yerel saatle 12.22'de merkez üssü Van'ın Muradiye ilçesi Çaldıran bucağı olan 7,5 büyüklüğündeki deprem. 3 bin 840 kişi öldü, 9 bin 232 bina hasar gördü. 2 bin kilometrekarelik bir alandaki evlerin yüzde 80'i yıkıldı. Deprem en çok Muradiye ve çevre ilçeler olan Erciş ve Özalp'de can ve mal kaybına sebep oldu. 3 bin 304 kişilik nüfusa sahip Çaldıran'da evlerin yüzde 95'i yıkıldı ve 615 kişi öldü.

1983 Erzurum Kars Depremi

30.10.1983 tarihinde meydana geldi. 3.241 Bina hasar gördü. 1.155 kişi vefat etti.

1992 Erzincan-Tunceli Depremi

1992-03-13 tarihinde meydana geldi. 6.702 bina hasar gördü. 653 kişi hayatını kaybetti.

1995 Dinar Depremi

1995-10-01 tarihinde meydana geldi. 4.909 bina hasar gördü. 94 kişi hayatını kaybetti.

1999 Gölcük (Kocaeli) Depremi (7,4)

17 Ağustos 1999'da yerel saatle 03:02'de merkez üssü Gölcük olan 40,70 kuzey enlemi ile 29,91 doğu boylamında 7.4 büyüklüğündeki 45 saniye süren Gölcük depremi sadece Kocaeli’nde değil, Ankara'dan İzmir'e kadar geniş bir bölgede ve Marmara'da hissedildi. Türkiye'nin deprem geçmişinde "en uzun deprem" olarak biliniyor. Resmi olarak 18.373 kişinin öldüğü, 25 bine yakın kişinin de yaralandığı açıklandı.

1999 Düzce Depremi (7,2)

12 Kasım 1999 Cuma Günü Saat 18.57’de Düzce’de 30 saniye süren 7,2 büyüklüğündeki depremde, 894 kişi hayatını kaybetti, 2 bin 679 kişi yaralandı ve binlerce kişi evsiz kaldı.

2002 Sultandağı-Afyon Depremi

2002-02-03 tarihinde meydana geldi. 4.401 bina hasar gördü. 42 kişi vefat etti.

2003 Bingöl Depremi (6,4)

2003 Bingöl Depremi, 1 Mayıs 2003 tarihinde yerel saatle 03.27'de gerçekleşen, Türkiye'nin doğusunu etkileyen, 6,4 büyüklüğündeki depremdir. Merkezi Bingöl'ün 15 km kuzeyin yaşandı. Etkilenen bölgede en az 176 kişi öldü, 625 bina çöktü veya ağır hasara uğradı.

2011 Van Depremi (7,2)

Van Merkeze bağlı Tabanlı köyü merkez üssü olmak üzere büyük bir deprem meydana geldi. 23 Ekim 2011 Pazar günü saat 13.40 sularında gerçekleşen depremin aletsel büyüklüğü 7,2 olarak ölçüldü. 23 Ekim ve 9 Kasım 2011 depremlerinde toplam 601 vatandaşımız hayatını kaybetti, 1.966 vatandaşımız yaralandı, 252 vatandaşımız ise enkazlardan sağ olarak kurtarıldı.

2020 Elazığ Depremi (6,8)

24 Ocak 2020 tarihinde yerel saat ile 20.55’te Elazığ'ın Sivrice ilçesi Çevrimtaş köyü civarında büyüklüğü 6.8, derinliği 8.05 km. olan deprem bölgede hasar ve can kaybına yol açtı. Depremde 41 kişiyi hayatını kaybetti, binin üzerinde insan yaralandı.

2020 İzmir Seferihisar Depremi (6,6)

30 Ekim 2020'de İzmir'in Seferihisar ilçesi açıklarında 6,6 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Deprem, yerin yaklaşık 16,54 kilometre derinliğinde gerçekleşti. Depremde 116 kişi hayatını kaybetti, 1034 kişi ise yaralandı.

6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Merkezli Deprem(7,7 ve 7,6)

10 ilde etkili oldu ve büyük hasara yol açtı. Can kaybı binlerce. Enkaz altında kalan ve kurtarılamayan çok insan var. Ölü sayısı her gün artıyor. Türkiye’de can kaybının en çok olduğu deprem olarak ifade ediliyor. Kurtarma çalışmaları devem ediyor.

MUĞLA DEPREMLERİ

1926 Milas Depremi

Milas 1926-02-08 tarihinde oldu. 598 bina hasar gördü. 2 kişi öldü.

1941 Muğla(Menteşe) Depremi

1941-05-23 tarihinde oldu. 500 bina hasar gördü. 2 kişi öldü.

1941 Muğla(Menteşe) Depremi

1941-12-13 tarihinde oldu. 400 bina hasar gördü. Can kaybı yok.

1957 Fethiye Depremi

1957-04-25 tarihinde olmuştur. 3.100 bina hasar görmüştür. 67 kişi ölmüştür.

1959 Köyceğiz Depremi

1959-04-25 tarihinde oldu. 59 bina hasar gördü. Can kaybı yok.

1961 Marmaris Depremi

1961-05-23 tarihinde oldu. 6 bina hasar gördü. Can kaybı yok.

2004 Gökova körfezi-Muğla Depremi 

2004-08-04 tarihinde oldu. Hasar ve can kaybı yok.

2004 Gökova körfezi-Muğla Depremi

2004-08-04 00:00:00 tarih ve saatte oldu. Hasar ve can kaybı yok.

2004 Ula-Muğla Depremi

2004-12-2tarihinde oldu. Hasar ve can kaybı yok.

MUĞLA’DA TARİHTEKİ DEPREMLER

Bu depremlerden ilki Karabacak (2016)’da ayrıntıları verilen ve ortalama MS 4 y.y. ve/veya hemen sonrası meydana geldiği belirtilen bir olayla başlamaktadır. Bu depremin dışında bölgede meydana gelmiş diğer tarihsel olaylar ise 1631 Milas depremleri ile Muğla kent merkezi yakınına konumlandırılan 1851 ve 1896 depremleridir.

1631 depremleri Ambraseys (2009)’in Peçin (Beçin; Milas İlçesi’nin bir kazası) kadısının yazdığı mektuplara dayanarak tanımladığı, 1631 yılı içinde meydana gelmiş ve tuz ambarlarında yıkıma sebebiyet vermiş birkaç depremi kapsamaktadır. 1851 depremlerini ise, Ambraseys (2009) Muğla yakınlarında 2 Şubat’tan itibaren hissedilen deprem serisi olarak tanımlamaktadır.

En son tarihsel deprem ise, 19 Nisan 1896 tarihinde yine benzer bir lokasyonda meydana gelmiştir. Ambraseys (2009) bu depremi, sabaha karşı 06:49’da hissedilen şiddetli bir sarsıntı olarak tanımlar. Araştırmacıya göre Bayır ilçesinde hafif hasara sebebiyet veren deprem, Milas ve Muğla’da daha fazla hasara neden olmuş, 60 km yarıçapındaki Yüksekkum, Köyceğiz ve Aydın’da hissedilmiş ve artçılar 22 Nisana kadar devam ederken, 29 Nisan’da benzer büyüklükte bir deprem daha gerçekleşmiştir.

Aynı bölge içinde meydana gelmiş aletsel dönem kayıtları ise, daha doyurucu bir bilgi seti içerir. Bölgede 1900’lü yılların başından itibaren 18 adet 4.0 < M < 4.9, 3 adette 4.9 < M < 5.2 olmak üzere toplamda 21 adet hafif orta büyüklükte deprem meydana gelmiştir. Odak mekanizma çözümü verilmiş depremlerin dış merkez lokasyonları Muğla Fayı’nın güneybatı uzanımına ve/veya bu uzanımındaki kolları üzerinde yer alır.

2015 yılının Mart ve Nisan ayında meydana gelen depremler sırasıyla MW=3.8 ve MW=4.1 büyüklüklerinde ve çok ufak miktarda yanal bileşene sahip eğim atımlı normal faylanmaya sahiptir. 2017 yılında ise, deprem serisi bu sefer fayın uzanımının ana çizgisi boyunca ve ilki 13 Nisan 2017 ve son ikisi de 22–25 Kasım’da meydana gelmiştir. (Hasan SÖZBİLİR vd.)

Kaynakça

1-Türkiye’de Deprem Gerçeği ve TMMOB Makina Mühendisleri Odasının Önerileri Oda Raporu, 2006

2- https://www.trthaber.com/haber/turkiye/turkiyede-gerceklesen-buyuk-depremler-561205.html, 3 Mart 2021

3-22-25 KASIM 2017 MUĞLA DEPREMLERİ VE MUĞLA İLİNİN DEPREMSELLİĞİ RAPORU Prof. Dr. Hasan SÖZBİLİR, Doç. Dr. Bora UZEL, Arş. Gör. Dr. Ökmen SÜMER, Uzm. Jeol. Yük. Müh. Semih ESKİ