Nevzat Çağlar Tüfekçi

Geçtiğimiz Aralık ayında, Milas’taki bir zeytinyağı fabrikasında seperatörün(zeytinyağıyla suyu ayrıştıran sistem) patlaması sonucunda, bir çalışan yaşamını yitirmişti. Zeytinyağı fabrikalarında ender görülen bir durum olan bu patlama, bu fabrikalardaki iş güvenliğinin ne durumda olduğunu ve zeytinyağı elde etme makinelerinin periyodik bakımlarının düzenli olarak yapılıp yapılmadığını gündeme getirdi.

Türkiye çapında faaliyet gösteren 927 zeytinyağı fabrikasındaki teknolojik uygunluk nedir, bu fabrikalarda zeytin sıkımı yapan makinelerin sezona başlamadan önce genel bakımları yapılıyor mu, makineleri kullanan operatörlerin mesleki yeterlik belgeleri var mı – yok mu, bunları araştırdık. Zeytin sıkım makineleri üreten ve dış ülkelerde de zeytinyağı fabrikaları kuran 'HAUS Santrifüj Teknolojileri' firması yetkili servisinin bize anlattıkları, bu fabrikalardaki acı gerçeği gözler önüne serdi!..

Yetkili servis; zeytinyağı fabrikalarının çoğunda sezon öncesi genel bakımların yapılmadığını, bazı fabrikalarda eski teknoloji ürünü separatörlerin yanı sıra, gemilerden sökülen separatörlerin de kullanıldığını; zeytinyağı fabrikalarında makineleri kullanan operatörlerin büyük çoğunlukla mesleki yeterlilik belgelerinin bulunmadığını açıkladı. Zeytinyağı elde etme makinelerini üreten ve bu makinelerin ihracatını yapan 'HAUS Santrifüj Teknolojileri' firmasının Muğla ve Antalya bölgesi yetkili servisi Esendal Kozak’la konuştuk...

SEPARATÖR VE DEKANTÖRÜN ÖNEMİ

Yetkili Servis Kozak sözlerine şöyle başladı: “14 yıldır bu işte çalışıyorum. Firma olarak ülke genelinde 570 zeytinyağı fabrikasında makinelerimiz var. Zeytinyağı elde etme makinelerinin üretiminde, Dünyada dördüncüyüz. Günümüzde kullanılan teknoloji Continu sistem makinelerdir. Yani zeytinin tane olarak girdiği, el değmeden, yağın elde edildiği sistemler. Bu sistemin tüm parçaları kromdur. Sistemin en önemli bölümleri dekantör ve separatördür. Dekantör, zeytin hamurundan yağı ayrıştıran; separatörse, zeytinyağını sudan ayrıştıran ana bölümlerdir.

Altmış tonluk dekantörde dakikada 3 bin devir yapan 2 tonluk bir tambur; separatörde ise bir dakikada kendi ekseni etrafında 6 bin devir yapan 130 kiloluk tambur bulunur. Separatörün içinde yağı süzen 100-110 tane çanak vardır. Bu çanaklar vasıtasıyla yağ süzülür ve ön kısmından dökülür.

Separatör belli bir süre içinde kirlenir. İki-üç saatte bir makinenin kapasitesine göre, separatör içinde biriken tortu ve çamurların aşağıda egzoz dediğimiz bir delikten(burası çok önemlidir), dışarı atılması gerekir. Bu sürecin belli aralıklarla tekrarlanması zorunludur. Bu temizlik sayesinde; separatör içindeki çanaklar hareket eder hale geliyor. Eski sistem makinelerde bu, dışarıda bulunan bir kol vasıtasıyla manuel(elle) yapılır. Bu yapılmazsa, içerideki sıkışma separatör patlamasına neden olabilir. Yeni teknoloji ürünü separatörlerdeyse bu temizlik, operatörün kumandasına bağlı değildir. Tamamen zaman ayarlı ve içerideki kirliliğe duyarlı, separatörler üretildi.” 

BAKIMLAR İHMAL EDİLİYOR

“180-200 bin Eurolara kurulan zeytinyağı fabrikalarında makinelerin periyodik kontrolleri yapılmıyor, yaptırılmıyor, ihmal ediliyor” diye konuşan Kozak, şöyle devam etti: “Her sezon başında bu makinelerin periyodik bakımları yapılmalı. Örneğin Separatör içindeki rulmanların her 4 yılda bir değişmesi lazım. Dakikada 6 bin devir yapan bir sistemin içindeki parçalar zamanla aşınıyor. Eskiyen, değiştirilmeyen her parça bir iş kazasının nedeni olabilir. Dekantördeki 2 tonluk bir tambur dakikada 3 bin kez dönüyor. Onu döndüren rulmanlardır. Bir rulman dağıttığı zaman ne olur biliyor musunuz? İçinde bulunduğu gövdeyi parçalar, şarapnel parçası gibi kim varsa orada telef eder. Maalesef bizim fabrikalarımızın periyodik bakımları ihmal ediliyor. Her yıl zeytin sezonu öncesinde, mutlaka ve mutlaka zeytinyağı fabrikalarında genel bakımın yapılması şart. Bu ihmale gelemez. Ne acıdır ki, sezona girerken fabrikaların ancak yüzde 2’si periyodik bakımdan geçiriliyor. Zamanında bakım yapmazsan, yetkili servisten hizmet almazsan, 3 kuruş ucuz olsun diye mesleki yeterliliği olmayan piyasadaki insanlara yaptırırsan; bu tür kazalar kaçınılmazdır. İşi, ehline yaptırmak gerekir.”

SÖZ KONUSU OLAN İNSAN HAYATI!

“Continu sistemler 2000’lerin başında kurulmaya başlanıldı. 1990-2000 arası model makineler hâlâ çalışıyor. Bu makinelerin ne kadar majör(genel) bakımları yapılıyor?” diyerek, zeytinyağı fabrikalardaki iş güvenliğine dikkat çeken Kozak sözlerini şöyle tamamladı: “Eski teknolojileri yenilemek lazım. Hem verim ve kalite açısından hem de iş güvenliği açısından. Teknolojik olarak yenilenmeyen ve periyodik bakımları yapılmayan makineler, her zaman potansiyel risk taşırlar. Teknoloji yenileme konusunda devletin, hibe destekleri var. Nasıl bir aracımızı her yıl veya iki yılda bir TÜVTÜRK vizesi için genel bakımdan geçiriyorsak; zeytinyağı fabrikalarındaki makinelerin de, her yıl sezona girmeden önce, genel bakımları yaptırılmalı. Konunun özü şu; bakım şart, eğitim şart. Söz konusu olan, insan hayatı. İlgili Oda ve kuruluşlar, zeytinyağı fabrikalarındaki güvenli çalışma koşulları için gerekli uyarı ve eğitimlere öncülük etmelidir. Zeytinyağı fabrikalarındaki makineleri kullanan operatörlerin, mesleki yeterlilik belgelerine sahip olmalarının üzerinde önemle durulmalıdır!”

‘BİZE BİR ŞEY OLMAZ’ DEMEMELİ

Milas Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Reşit Özer, zeytinyağı fabrikalarında iş güvenliğinin önemine dikkat çekerek şunları dile getirdi: “Yapılması gereken, işyerlerinde öncelikle hem işverenin hem de işçilerin iş güvenliği eğitimlerini almaları, sonrasında işyerinde can ve mal güvenliği sağlayacak bakım ve onarımların düzenli olarak yapılmasıdır.  Biz Milas Ticaret ve Sanayi Odası olarak, işyerlerinde iş kazalarının önlenmesi için alınması gereken önlemler konusunda, işverenlerimizi ve çalışanları bilgilendirmek için eğitimler düzenledik ve düzenlemeye devam ediyoruz. Eğer işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği kurallarına uygun çalışma yapılırsa, iş kazalarının en aza inmesini sağlayabiliriz. ‘Bize bir şey olmaz’ anlayışını kesinlikle bir yana bırakmamız gerekir. Ne yazık ki böyle bir anlayışla, kazalara davetiye çıkarılıyor.”

ZEYTİN HASAT SEZONU ÖNCESİ GENEL BAKIM YAPILMALI

S.S. TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifi Milas Müdürü Elin Alpay, her zeytin hasat sezonu öncesinde, yetkili servise tesisin genel bakımını yaptırdıklarını belirterek şöyle konuştu: “Sezona başlamadan önce, yetkili servis tarafından, zeytinyağı fabrikamızdaki tüm makinelerin parçaları sökülüp, kontrolleri yapılıyor. Her makinenin yedek parçası sezon öncesi temin ediliyor. Yetkili servisle sürekli iletişim halinde oluyoruz. Tesiste çalışan ustalarımızın, makineleri aldığımız firmadan eğitim almalarını sağlıyoruz. Her ustamızın operatörlük / mesleki yeterlilik belgesi bulunmaktadır. Sezon başında ve sezon içinde sık sık iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini gerçekleştiriyoruz. Altı ayda bir yangın teçhizatının ve yangın söndürücü tüplerin kontrollerini yaptırıyoruz!”