Sayıştay Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 2021 Yılı Denetim Raporunda yer alan bulgulardan ÇED sürecine dair olarak denetimsizliğe de dikkat çekilmiştir. Firmaların proje bedellerinin düşük gösterilmesi nedeniyle başvuru ücretleri ve idari para cezalarının düşük gösterilmesine yol açmaktadır. Aynı biçimde ÇED kapsam dışı olan firmaların, süreç içerisinde kapasite artışına gitmelerine rağmen halen ÇED sürecine dahil edilmemektedir. 

1) Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Proje Bedellerinin Başvurucular Tarafından Düşük Gösterilmesi ve Bunun Sonucu Başvuru Ücretleri ile İdari Para Cezalarının Olması Gerekenden Az Ödenmesi İşletmeler tarafından ÇED proje bedellerinin düşük gösterilmesi nedeniyle, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğü 2021 yılı Birim Fiyat Listesinde yer alan başvuru bedellerinin ve ayrıca idari para cezalarının olması gerekenden az ödendiği tespit edilmiştir. 

A) ÇED Proje Bedellerinin Başvuruyu Yapanlar Tarafından Düşük Gösterilmesi ve Başvuru Ücretlerinin Gereğinden Az Ödenmesi Proje bedeli ücretleri üzerinden ÇED başvuru ücretlerinin, Proje bedelinin beyan usulü ile firmalar tarafından sunulması, verilerin doğruluğuna ilişkin bir kontrol süreci işletilmemesi nedeniyle olması gerekenden az hesaplandığı tespit edilmiştir.  ÇED sürecine başvuran birçok işletme tarafından, proje bedellerinin olması gerekenden düşük beyan edildiği, dolayısıyla ödenmesi gereken başvuru ücretlerinin de düşük tahsil edildiği anlaşılmaktadır.  Belirtilen bu hususa ilişkin bazı uygulamalar aşağıda yer almaktadır: 

• Proje giderlerinin ve inşaat maliyetlerinin düşük gösterilmesi, 

• Proje maliyet kalemlerinin detaylı açıklamalarına yer verilmemesi, 

• Proje metrekarelerinin düşük gösterilmesi, 

• Makine teçhizat ağırlıklı projelerde, model yılı kaç olursa olsun maliyetlerin aynı gösterilmesi (model yılı 2006 ve 2015 olan aynı marka ve özelliklere sahip teçhizatların hepsinin TL değerinin aynı gösterildiği görülmüştür), 

• Makine teçhizat ağırlıklı projelerde, teçhizat bedellerinin gerçekçi belirlenmemesi (Örneğin hazır beton santrali fiyatının 20.000,00 TL olarak gösterildiği projeler bulunmaktadır). 

B) İşletmeler Tarafından ÇED Sürecinde Proje Bedellerinin Düşük Gösterilmesi Sonucu İdari Para Cezalarının Az Ödenmesi ve İdare Tarafından Konuya İlişkin Bir Kontrol Mekanizmasının İşletilmemesi İşletmeler tarafından ÇED proje bedellerinin düşük gösterilmesi sonucu, 2872 sayılı Çevre Kanunu çerçevesinde kesilen idari para cezalarının da olması gerekenden düşük hesaplandığı tespit edilmiştir Birçok işletme tarafından proje bedellerinin olması gerekenden düşük beyan edildiği ve İdare tarafından proje bedellerinin kontrolüne ilişkin bir mekanizma işletilmediği için, ÇED sürecine başlamadan veya bu süreci tamamlamadan inşaata başlayan ya da faaliyete geçen işletmelere ceza verilirken, ceza tutarları proje bedellerinin yüzde ikisi üzerinden hesaplandığından, olması gerekenden daha az ceza hesaplanmaktadır. 

2) ÇED Yönetim Sisteminde Kararlara Dair Bilgilerin Entegre Bir Şekilde Yer Alması ile İlgili Kontrol Mekanizmasının Kurulmaması Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında kullanılan sistemde, verilen ÇED kararlarına ilişkin bilgilerin entegre bir şekilde yer almadığı tespit edilmiştir.  Çevrimiçi ÇED Yönetim Sistemine (e-ÇED) girildiğinde, başvuru yapılan alana veya çevresine ilişkin veri alınamadığı için başvuru yapılan alanda daha önceden ÇED kararı verilmişse entegre bir değerlendirme yapılamamaktadır.  Bakanlık tarafından yapılan düzenlemelerin İl Müdürlükleri tarafından da bütünleşik bir şekilde görülememesi sonucu değerlendirmelerin eksik ya da hatalı yapılması ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. 

3) ÇED Kapsamı Dışında Tutulan Projelerde Yapılan Kapasite Artışlarının ÇED Süreçlerine dahil Edilememesi ÇED kapsamı dışında tutulan projelerde, çevreye verdiği etkiyi değiştirici nitelikteki faaliyet alanının büyümesi ve tesis kapasitesinin genişlemesi gibi proje değişikliklerinin kapasite artışı kapsamında değerlendirilmemesi sonucu ÇED süreçlerine dahil edilemediği görülmüştür.  Yapılan incelemede,   Yönetmeliğin yürürlük tarihinden önce üretim veya işletmeye başlaması sebebiyle kapsam dışı olarak değerlendirilen projelere ilişkin olarak;   Feribot iskelesi projelerinde yapılan değişiklik ile iskele alanının büyütüldüğü ancak Yönetmelikte iskeleler için eşik değerin sadece yanaşacak deniz aracının ağırlığı olarak belirlenmiş olması sebebiyle,   Yat limanı projelerinde yapılan değişiklik ile bağlanan yat sayılarının arttığı ancak Yönetmelikte yat limanları için eşik değer belirlenmemiş olması sebebiyle, bu projelerde yapılan değişikliklerin kapasite artışı olarak değerlendirilemediği görülmüştür.