Limak Holding’in Akbelen’de sebep olduğu hak ihlallerinin Birleşmiş Milletler’in ilkeleri ile bağdaşmadığını ortaya koyan İkizköy Çevre Komitesi, kuruluştan Akbelen’de yaşananları durdurmak için etki gücünü kullanmasını ve kendi şeffaflık taahhüdüne istinaden kamuoyunu bilgilendirmesini de talep etti.

2014 yılından beri Muğla’nın Milas ilçesinde bulunan Yeniköy ve Kemerköy termik santrallerine kömür sağlamak için bölgede madencilik faaliyeti yürüten Limak-İçtaş ortak iştirakı YK Enerji, 24 Temmuz 2023’te Milas’a bağlı İkizköy’deki Akbelen Ormanı’nın kömür madeni açılmak için kesilmesine sebep oldu. Yöre halkı ormanı korumak için iki yıldır nöbet tutuyor, imza kampanyası düzenliyor ve mücadelesini sürdürüyordu.

LİMAK’IN NEDEN OLDUĞU HAK İHLALLERİ

Limak Holding’in Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ile yürüttüğü kız çocuklarına yönelik kurumsal sosyal sorumluluk projesini gündeme getiren İkizköy Çevre Komitesi, Birleşmiş Milletler’e yazdığı mektupta, Limak’ın sebep olduğu hak ihlallerini sıraladı ve bu şartlar altında iş birliğinin devam etmemesi gerektiğine dikkat çekti. Mektupta Limak Holding’in hem BM Küresel İlkeleri’ni hem de BM İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri’ni gözetmediği öne sürüldü. Komite yazdığı mektupta, UNDP’nin özel sektör iş birliklerinde insan hakları ve çevresel ihlalleri “dışlayıcı kriterler” olarak tanımladığını, üstelik madencilik sektörünü de riskli sektörler arasında kabul ettiğini hatırlattı.

İŞBİRLİĞİ, LİMAK’A HAKSIZ İTİBAR SAĞLIYOR

Bu işbirliğinin Limak’a haksız itibar sağlanmasına ve sicilinin temizlemesine (social washing) yol açtığının altını çizen İkizköy Çevre Komitesi, UNDP’nin bu aklamaya ortak olmaması çağrısında bulundu. Mektupta yer alan bilgilere göre, Limak Holding Akbelen’deki kömür faaliyeti sebebiyle;

-Yerinden etmelere ve yoksullaştırmaya (Sürekli genişleyen ve yenileri açılan linyit maden ocakları için Milas ve Yatağan’da bugüne kadar toplam 7.800 futbol sahası büyüklüğünde (5 bin hektar) alan yok edilirken bu süreçte 10 köy ise yerinden edilmiştir),

-Halkın madene karşı duruşunun yok sayılmasına (Akbelen nöbeti 2021 yılından bu yana aralıksız devam etti. Ağustos 2023’de ormanın büyük bölümü kömür madeni için yok edildi. 150 binden fazla kişi Akbelen Ormanı’nın kesilmemesi için açılan imza kampanyasına katılırken, muhalefet partileri tatilde olan meclisi Akbelen ormanı için acil toplantıya çağırdı),

-Geçim kaynaklarının kaybına (Santraller ve madenlerden çıkan kül, tozlar ve içerdikleri ağır metaller ve arsenik gibi tehlikeli maddeler Türkiye’de arıcılığın en yoğun olduğu Milas’ta arıların zehirlenmesine, üretilen balda yüksek seviyede ağır metale rastlanmasına neden olmaktadır. Bu kül ve tozlarla kaplanan zeytin ağaçları ise kurumakta ve verimini kaybetmektedir),

-Kadın, çocuk ve yaşlıların daha zorlu hayat şartlarına maruz kalmasına (Tarım arazilerinin ellerinden alınması ile kadınlar erkeklere daha bağımlı hâle gelmektedir. Yerinden edilmeler sonucunda kent merkezlerine gitmek zorunda kalan kadın, çocuk ve yaşlılar kentteki evlerde erkeğe muhtaç yaşamaya mahkum bırakılmaktadır),

-ÇED sürecinin ihlaline (Santrallar ve madenler ÇED yönetmeliğinin onlara tanıdığı istisnalar nedeniyle güncel kapasite artışları ve proje değişikliklerine rağmen hiçbir şekilde ÇED’e tabi tutulmamıştır. Yani termik santral ve madenin doğaya ve yöreye etkileri incelenememiştir),

-Uluslararası sözleşmelerin ihlali ve doğanın yaşam hakkının elinden alınmasına (BERN Biyoçeşitlilik Sözleşmesi’ne taraf olan Türkiye, Akbelen Ormanı’nda bulunan 10 farklı endemik türü ve yaşam ortamını korumakla yükümlüdür. Maden ocaklarının ortadan kaldırdığı toplam alanın 5 bin hektar olduğu tahmin edilmektedir),

-Sağlıklı bir çevrede yaşama hakkının ve sağlıklı suya erişim hakkının ihlaline (İşletme baca filtresi yatırımlarını beş üniteden sadece ikisinde tamamlamıştır. Üç ünite çevre yatırımlarını tamamlamadan çalışmaya, zehir saçmaya devam etmektedir. Ayrıca santrallerin ve maden işletmesinin suları zehirlediği yapılan incelemelerle ortaya konmuştur: İkizköy kömür ocağının havzasında kalan Değirmen Deresi’nin III. Sınıf (kirlenmiş su) kalitesinde olduğu, derede nikel, kobalt ve manganez gibi ağır metallerin havza doğal arka plan-DAP değerlerinin 19, 8 ve 9 kat üzerinde olduğu tespit edilmiştir),

-Ve hukuksal süreçlerin ihlaline (90’lı yıllarda yöre halkı tarafından Yeniköy ve Kemerköy termik santrallerinin kapatılması talepli dava Türkiye İdare Mahkemelerinde görülmüş ve santrallerin kapatılmasına karar verilmiştir. Kapatma kararı Danıştayca onanmış ve kesinleşmiştir. Buna rağmen Bakanlar Kurulu karar alarak mahkeme kararını uygulamamıştır. Uygulama AİHM’ye taşınmıştır. AİHM 2005 yılında Türkiye’nin yargı kararına uymayarak termik santrallerin çalışmasına izin vermesini Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı bulmuştur. AİHM kararına rağmen her iki santral de on yıllardır çalışmaya devam etmektedir) neden olmaktadır.

Mektupta taleplerini sıralayan İkizköy Çevre Komitesi, öncelikle UNDP’nin Limak üzerindeki etki gücünü kullanmasını ve işbirliğini derhal sonlandırmasını talep etti. Ek olarak, bu işbirliğine başlamadan önce yürüttüğü insan hakları ve çevre durum değerlendirmesini kamuoyuna açıklamasını ve değerlendirmeyi tekrarlamasını, sonuçlar hakkında da BM Türkiye Mukim Koordinatörü ve İnsani Yardım Koordinatörü ile kamuoyunu bilgilendirmesini istedi.

Editöre Notlar:

-BM Türkiye Mukim Koordinatörü ve İnsani Yardım Koordinatörü’ne gönderilen İngilizcemektup: https://docs.google.com/document/d/1mqsahMiueJ27AG8Oem1Rkjf0ya3sosRL/edit?usp=drive_link&ouid=117748814415802439525&rtpof=true&sd=true

-Küresel İlkeler Sözleşmesi nedir?

United Nations (UN) Global Compact 160’ın üzerinde ülkede 15.000’in üzerinde şirket ve 5.000’in üzerinde şirket dışı üyesi ile dünyanın en büyük kurumsal sürdürülebilirlik inisiyatifidir. 2000 yılında çalışmalarına başlayan UN Global Compact, dünyamız, tüm insanlar, topluluklar ve pazarlara fayda sağlayan sürdürülebilir ve kapsayıcı bir küresel ekonomi yaratmak için kurumların işbirliği ile harekete geçmelerini teşvik eder.

Küresel İlkeler Sözleşmesi’nde şirketlerin insan hakları, yolsuzlukla mücadele, çevre ve işçi hakları alanlarında benimsemeyi ve iş stratejileri, uygulamaları ve kültürlerinin bir parçası haline getirmeyi taahhüt ettikleri on temel ilke belirtilir. Sözleşmeyi imzalamış olmak, imzalayan kurumları sözleşmedeki ilkelere uygun etkinlikleri disiplin altına almaya, bunlara ilişkin ölçümler yapmaya, her yıl kendilerini geliştirecek yeni hedefler belirlemeye ve tüm bunları kamuoyuna sunmaya teşvik eder, sözleşmenin ilkelerine aykırı olabilecek davranışlardan daha büyük bir dikkatle kaçınmalarını sağlar.

Küresel İlkeler Sözleşmesi'ni imzalamanın tek zorunluluğu, her sene kurumun bu ilkeleri yerine getirmek adına yaptıklarını kamuoyuna açık bir rapor ile duyurmasıdır. Bu gerekliliği yerine getirmeyenler Küresel İlkeler Sözleşmesi üye listesinden çıkarılır.

-“Birleşmiş Milletler ile İş Dünyası Arasındaki İşbirliğine Yönelik İlke-temelli Bir Yaklaşıma İlişkin Kılavuz İlkeler” (Guidelines on a principle-based approach to the Cooperation between the United Nations and the business sector)

-“Özel Sektör İşbirliklerinde İnsan Hakları Durum Değerlendirmesi Politikası” (Policy on Due Diligence and Partnerships with the Private Sector)

İletişim: İkizköy Çevre Komitesi, ikizkoy.direniyor@gmail.com