NEVZAT ÇAĞLAR TÜFEKÇİ

AnaBritannica ansiklopedisinde ''arasta'' şu şekilde tanımlanıyor: ''Osmanlı mimarlığında bir eksen üzerinde dizilmiş dükkân sıralarından oluşan, üstü açık ya da kapalı çarşı yapısı. Bu tür yapılara arasta denilmeye 15. yy'ın ikinci yarısından sonra başlandığı sanılıyor. Arastalar bağımsız olarak inşa edildiği gibi gelir elde etmek amacıyla bir vakfa ait ya da külliyenin bir bölümü olarak da kurulabiliyor. Bu yapıların bazısı karşılıklı iki sıra dükkândan, bazısı da tek sıra dükkândan oluşuyor.''

Arasta Sokakları Yatay ve Dikeydir

''Milas Arastası'' eskiden 15 Ha'lık bir alanı kapsamakta iken, bugün özelliklerini koruyan bu alan, Hisarbaşı Mahallesinde belediyenin önünde Çöllüoğlu Hanı'nın bulunduğu bölgede yer alıyor ve yüzölçümü yaklaşık 25 bin metrekare. Bölge kentsel SİT ve 1. derece arkeolojik SİT bölgesi. Arastadaki dükkânlar tek ve iki katlı, çatıları kiremit. Aynı işi yapan dükkânlar bir araya toplanmış. Arastadaki yapılar geleneksel Türk mimarisinin özelliklerini taşıyor. Arasta konum olarak dikdörtgen şeklinde ve dükkânlar karşılıklı olarak sıralanmış. Dükkânların en belirgin özelliği, küçük yapı adaları oluşturmaları. Adalar genelde iki dükkân derinliğinde ve sıralı diziler oluşturuyor. Arastadaki cadde ve sokaklar birbirini yatay ve dikey olarak kesiyor. Bazı dükkân dizileri ve sokaklar birbirlerine merdivenlerle bağlı. Arastanın kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, Çöllüoğlu Hanı'nın inşa tarihi olan 1719 yıllarında, hanın inşasıyla birlikte kurulmaya başlandığı tahmin ediliyor.

Milas Arastası Özelliğini Koruyor

Milas Arastası, Türkiye'nin bozulmadan kalmış, özelliklerini koruyan ender yerlerden birisi. Burada terzi, kunduracı, demirci, tenekeci, saat tamirciliği gibi değişik meslekleri geçim kaynağı olarak seçen esnaflar bulunuyor. Arastadaki sokaklar isimlerini burada yapılan işlerden almış. Örneğin Kunduracılar, Demirciler, Saraçlar, Kasaplar, Eskiciler gibi... Geçmişte arastada, Türklerle birlikte, Rumlar, Yahudiler ve Levantenler de ticari faaliyetlerde bulunmuşlar. Arastada, bugün terzilik işi yapılan bir dükkânın kapısının üzerinde, duvara gömülü mermer tabletin üzerinde ''L'union'' yazısı yer alıyor.

Hasan Uzman Anlatıyor

Babasının 1930'lu yıllarda arastada bir terzi dükkânı bulunduğunu, terziliği Yahudi Şaul ustadan öğrendiğini, 15 yıl arastada terzilik yaptıktan sonra baba yadigârı dükkânda bugün, iğne-iplik-düğme gibi dikiş malzemeleri satan 76 yaşındaki Hasan Uzman(görüşme tarihi: 2004); geçmişte arastada esnaflık yapmış Yahudilerin isimlerini bugünkü gibi hatırlıyor. 1960 yılına kadar arastada faaliyet gösteren Yahudi esnafıyla iyi bir ilişki içinde olduklarını, ekonomik sıkıntı içinde olan babasının, dükkânlarını Yahudilerden manifaturacı Kocagöz'e satmak istediğinde, onun, ''Ben esnafın dükkânını almam. Çünkü o, onun ekmek teknesi, geçim kaynağıdır'' deyişini hiç unutamadığını söyleyen Hasan Uzman, ''İyi ki de almamış'' diyerek, bu dükkân sayesinde çocuklarını okuttuğunu da sözlerine ekliyor.

Arasta Bir Kültürel Miras

Yahudiler daha sonra Milas’tan göç ettiler. Ama her yaz gezi için İsrail’den Bodrum’a gelen grup içinde yer alan Milas doğumlu Yahudiler veya onların çocukları, birkaç günlüğüne de olsa gruptan ayrılarak Milas’a gelmeyi ihmal etmiyor. Onlar eski evlerini, komşularını, tanıdıklarını ziyaret edip bir bakıma geçmişlerini yâd ediyor, özlem gideriyorlar. Sonra çarşıyı, arastayı geziyor ve mezarlıklarına da uğramadan edemiyor. Bugün Milas Arastası eski özelliğini korurken, arasta en çok köfteleri, et ve ciğer kavurmaları ile ünlenmiş. Burada yenilen köftelerin, et ve ciğer kavurmaların tadına doyum olmuyor. Bodrum’a tatil için gidenler, salt köfte, et ve ciğer kavurma yiyebilmek için bile olsa çevre yolundan Milas’a sapıyor ve arastaya uğruyorlar... Çarşı (Arasta), taşıdığı tarihi özellikleri nedeniyle korunması ve bir kültür mirası olarak geleceğe taşınması gereken yapılardan oluşan bir mekân...

Kaynak: BirGün, 01.08.2005