Mehmet Erdal / DATÇA

    Datça'da bir litre sütün fiyatının 7 TL'ye çıkarılacağı günlerde de söyleşi yapmak için gittiğim Kılınçoğlu ailesinin Çingilli Kuyu mevkiindeki tarlalarına vardım; Ayşe ve eşi Aydın Kılınçoğlu, boylarını aşan enginarların içinde enginar kesimi yaparken görülmüyorlardı.

     Aydın Kılınçoğlu, Datça Belediyesinden emekli olmuş; Ayşe Kılınçoğlu'nun hiç bir sosyal güvencesi yokmuş. Aile, Ayşe-Aydın Kılınçoğlu, iki kızları, Aydın beyin ağabeyi Musa Kılınçoğlu ve Kızlan'ın en yaşlı kişisi olduğunu söyledikleri, 99 yaşındaki Ayşe Kılınçoğlu'dan oluşuyormuş.

     Aklımda “Neden 2,5 TL?” sorusu ile yanlarına yaklaştım; önümde göz alabildiğine uzanan enginarlar... Şaşırdım ve sordum; Neden kaldı, bu enginarlar?

     Bir dokun, bin ah işit, denir ya, öyle; anlatmaya başladılar:

     Geçen hafta, belki 700 adat enginar çıkarmışlar pazara; hepsi satılmış. Kampanya olduğu için, diyor Aydın bey. Bir önceki hafta, enginarın tanesini 5 TL'ye satışa çıkarmışlar; satamamışlar. Aydın bey, geçtiğimiz Çarşamba günü, Özbel pazar yerinde, bazı müşterilerin, 2 TL olmaz mı, diye sorduğunu, söylüyor. Abla, demiş, o soruyu soran müşteriye, bu fiyata bir bardak çay bile içemezsin. İkisi de, enginarın tanesinin 5 TL olmasının pahalı bulunmasını, 2,5 TL'ye bile mızmızlanılmasını, anlayamadıklarını, söylüyorlar. Müşteri, bu enginarın hiç bir masraf yapılmadan, gidip doğadan toplanıldığını ve getirilip pazarda satıldığını mı düşünüyor, diye soruyorum.

     Gördüğüm enginar tarlası, geçen yıl ekilmiş. Enginar, her yıl değil, 2-3 yılda bir ekilirmiş. Her ekimde yer değişikliği yapılırmış. Ama her yıl araları sürülür, biçilir, damlama sistemiyle sulanır ve gübrelenirmiş. 2-3 yılda bir ekim yapılırken, yerdeki enginar soğanı yerden çıkarılır, filizlenecek yerler, tıpkı patates ekiminde olduğu gibi kesilir ve tarlaya onlar ekilirmiş.

     Masraflı bir iş bu, diyorlar. Şu an enginar ekilen yer icarmış ve bu yıl bir dönümün icar bedeli 1000 TL'nin üzerindeymiş. Tarlanın sahibi Milli Eğitimmiş. Anlattıklarına göre, burası, aslında Kızla köyününmüş; yıllar önce, devlet, burasını, öğretmenlere tahsis etmiş; öğretmenler, burasının gelirini kullanıyorlarmış. Sonra Milli Eğitime geçmiş. 25 yıl kadar önce, burayı kiraladıklarında, burası ağaçlık bir yermiş. Ağaçları temizlemişler, kullanılabilir bir tarım alanına dönüştürmüşler. Burada su yokmuş; artezyen kazdırılmak istense elektrik yokmuş. O nedenle, burasını, kendileri dışında icara tutan yokmuş.

     Bir kökte kaç kelle olduğunu ve dolayısı ile bir dönümdeki üretimi, soruyorum. Ayşe Kılınçoğlu, en yakınındaki bir kökün üzerindeki başları sayıyor; 10, diyor. Aydın bey, ortalama 5 baş diyerek, düzeltme yapıyor. Ama bir dönümdekini bilemiyorlarmış.

     Pazarda 2,5 TL'ye satılan bir baş enginarın maliyetinin bu fiyatın üzerinde olduğunu, söylüyorlar. Geçen haftalarda Datça Belediyesinin ihale yoluyla icara çıkardığı tarlalara Kızlanlı köylülerin verdiği fiyatlardan da anlaşılacağı üzere, icar fiyatları artıyormuş. Çiftçiliğin para kazandırmadığını, ben gelmeden biraz önce, aralarında bu konuyu konuştuklarını ve çiftçiliği bırakalım, dediklerini, söylüyorlar. Yettiği kadar, emekli maaşıyla ve eldekiler ile biz de yaşayıp gidelim, biz de pazara çıkıp alış veriş yapalım, diyorlar. İki kız var, nasıl yaşayacaksınız, diye soruyorum. Ayşe Kılınçoğlu, ne yapalım, Çarşamba Pazarından aldığım para, bugün günlerden ne, Cuma, işte bu iki günde bitti; elde var, sıfır, diyor. Çaresizliğini, ifade ediyor. Su parasına, mazot parasına çalışıyoruz, diyor. 5 litre benzin 120 TL diyor, Aydın Kılınçoğlu. Jeneratör almışlar, inekleri sağmak için, benzini orada kullanıyorlarmış.

     Israrla, müşterinin, hem de Datça gibi bir yerde, neden hala bir baş enginarın fiyatının 2,5 TL olmasını pahalı bulup, daha ucuza istediklerini, bu konuda ne düşündüklerini, öğrenmek, istiyorum. Aydın bey, 1 TL'ye sakız alınamıyor, diyor. Ayşe Hanım, insanlar da haklı, alım güçleri yok, diyor.  Müşterilerin, öğretmen, memur emeklisiyiz, dediklerini aktarıyor, Aydın bey. Ayşe Hanım, kocasını işaret ederek, işte belediyeden emekli oldu;  2850 TL neyine yeter bir emeklinin, diyor.

     Kızlan'da, kendileri dışında, bu kadar geniş bir alana enginar eken başka bir çiftçi yokmuş. Yarınki pazara da en az 1000 baş enginar çıkaracaklarmış ve fiyatı yine 2,5 TL imiş. Aydın bey, tarlanın, bulunduğumuz yere göre ters tarafı işaret ederek, o tarafı ne yapacağız, bakalım, diyor. Merak edip yüzüne bakıyorum. O tarafı geçen hafta kesmişler. Bak, diyor, çok pembeli ve açılmış olanları kesmeyip, bırakıyoruz. Neden, diyorum; Ayşe hanım, onların zamanı geçmiş oluyor, diyor. Kılçıklandı dedikleri onlar oluyormuş.

     Bunun adı “Bayrampaşa” deyip, enginar konusunda bilmediğim bir konuyu anlatmaya başlıyor Aydın Kılınçoğlu. Bugün kesimi yapılanlara Bayrampaşa, deniyormuş, diğerlerinin, beyaz renkli olanların adı “Sakız”mış. Aşağı yukarı 10 yıldır Bayrampaşayı ekip biçiyorlarmış, bu yıl Sakız'ı da bulmuşlar. İkisinin de iyi ve verimli olduğunu, ama bazı müşterilerin Bayrampaşa'nın tadını daha çok beğendiklerini söylüyor. Bayrampaşa'dan bir adet eline alıyor, bak, diyor, bunun çanakları, dolma yapmak için daha iyi.

     Bazı yörelerde enginar üreticilerinin soyulmuş enginarların pazarlamasını yaptıklarını, kendilerinin neden böyle bir şey yapmadıklarını, soruyorum; olmuyor, denedim, geçen yıl yüzlerce enginarı soydum, limonladım ama 3-5 günde koktu ve atmak zorunda kaldım, diyor Ayşe Kılınçoğlu. Soyulmuş enginarların dayanıklı olabilmesi için bir ilaç kullanıldığını, söylüyor. Bizim evlerdeki yöntemi, yani soyulmuş enginarların limonlanıp, limonlu suda bekletildikten sonra derin dondurucuya ya da dip frize konulmasından bahsediyorum, evet öyle olur, diyor. O zaman, tüketici, şimdiden bu enginarların tanesini 2,5 TL'den alsa, soysa ve kış için saklasa, karlı olur, değil mi, diyorum; elbette, diyorlar.

     Enginarın, karaciğerin temizlenmesine yardımcı olan, yararlı bir bitki olduğunu, söylüyorlar. Doktorların, yılda, her insanın 25 adet yemesi gerektiğini söylediğini, ekliyorlar. Daha doğrusu, alanlar, yılda 25 tane tüketmem gerekiyor, doktor öyle söyledi, diyorlarmış.

     Ayşe Hanım, bu işin suyu, çapası, gübresi, ot toplaması, mazotu... Her şeyi masraf, diyor. Çiftçilik yapılacak bir iş değil mi diyorsunuz, diye soruyorum; evet, bu, yapılacak bir iş değil, diyorlar. Aydın bey, bütün para mazota gidiyor, diyor. Bu su, mazot ile buraya geliyor ve sulama yapılabiliyor, diyor, Ayşe hanım. Enginarlar, Mart ayından bu yana sulanıyormuş; haftada 4-5 saat su veriyorlarmış. Sulamasak, bu enginarlar hiç dayanamaz ve çoktan biterlerdi, diyorlar. Kuruyup giderlermiş. Enginarlar her gün sulandığında, motor 10 litre mazot yakıyormuş. Yani, 225 TL harcama yalnızca mazota gidiyormuş. Kafasından hesap yaptıktan sonra, bunun yalnızca mazot masrafı 7500 TL yapıyor, diyor Aydın bey. Peki, harcadığınız emek, diyorum. Onu, boş ver, biz onu hiç düşünmüyoruz, diyor.

     Enginarın fiyatının en az 5 TL olması gerektiğini, o durumda kendilerine birkaç kuruş kalabileceğini, ama 2,5 TL'nin külliyen zarar yazdığını, söylüyorlar. Tüketicinin bunu düşünmesi gerekir, diyorum. Ayşe Hanım, bazı müşterilerin, siz bunu kendi tarlanızdan getirmiyor musunuz, dediğini, söylüyor. Sanki diyor, bunlar, tarlada kendi kendine oluyor. Biz daha niceleri ile karşılaşıyoruz...

     Musa Kılınçoğlu, geliyor, yanımıza. Selam veriyor. O da mazot fiyatından yakınıyor...

     Datça'da da olsa çiftçilik zor iş; üreticilerimiz pes etmek üzereler.

     Acaba, kaç tüketicimiz bunun farkında?