MEHMET ERDAL

İki ay önce TBMM'den emekli olduğunu söyleyerek bilgilendirmeye başlayan Selahattin Durmaz'ın canlı yayından da izlenen konuşmasında kitap ile ilgili söyledikleri özet olarak şunlardı:

“Daha önce de birkaç kitabım yayınlanmıştı. Datça ile ilgili bu kitabı özellikle yayınlamamızın nedeni, Datça hakkında çok az bilgi bulunuyor olmasıdır.

Kitabın ismi gördüğünüz gibi 'OSMANLI NÜFUS DEFTERLERİNDE DATÇA'dır. Biliyorsunuz, Osmanlı İmparatorluğu döneminde çeşitli tarihlerde nüfus sayımları yapılıyordu. Tahrir Defterlerinde olsun, özellikle Tanzimat döneminden sonra ciddi nüfus sayımları yapıldı ama bu tür kritik bölgelerde yapılan nüfus sayımları çok da sağlıklı değildi; çünkü o dönemde ulaşım kaynakları, olanakları olsun ve diğer bazı nedenlerle çok ciddi sayımlar yapılamıyordu.

Bu hazırladığımız kitap 1805 yılında, içeriğinde görürsünüz, 1830, 1835 ve 1840 yılında Datça ve köylerinde yaşamış olan halka ait hane hane nüfus kayıtlarıdır. Biliyorsunuz 1890'lı yıllara kadar kadın nüfus sayılmadığı için bu kitapta sadece erkek nüfus yer almaktadır. Sadece erkek nüfusun kaydedilmesinin sebeplerinden birisi de Osmanlı'ya vergi mükellefi olabilmek ve askere erkeklerin alınıyor olmasıydı. Bu nedenle bu defterlerde de sadece erkek nüfusu göreceksiniz. 1825 yılına ait bir defterde Datça'nın nüfusunu tespit ettik. 1830 ve 1840... Burada, Datça'nın köylerinde ve merkezinde yaşamış olan halka ait bilgiler var. Bu bilgiler bize şu imkanları sağlıyor: Bu sayede günümüzde Datça'da bilinmeyen ne kadar aile, lakap, mevkii, yer isimleri varsa bu kitapta açığa çıkıyor...

Datça'nin bir tek dezavantajı var: 1860 yılından sonraki nüfus kayıtları 1904 yılına kadar yok edilmişler, kayıp. Ona biz Atik Defterleri diyoruz. Datça'nın Atik defterleri yok edildiği için veya bir şekilde depremde, yangında, selde zarar gördüğü için Datça'ya ait elimizde şu an bir bu kayıtlar var, bir de 1904 yılında yapılmış sayıma ilişkin kayıtlar var, ki onu da E-Devlet'te görebiliyorsunuz. E-Devletteki en büyük dede ile bu defterdeki en küçük bireyi eşleştirdiğimizde yaklaşık bir aileye ilişkin 11 göbek açığa çıkmış bulunmaktadır. Demek istediğim şu ki 1840 yılından bu yana, mesela sizin çocuğunuza kadar olan soyağacınız aralıksız açığa çıkmış oluyor.

Aslında biz bunu 1894 defterleri ile yapıyorduk. Fakat bu bölgeye ait 1894 defterleri, dediğim gibi Akit Defterleri denir onlara, maalesef günümüze intikal etmemiş. O açıdan bu nüfus kayıtları bir kez daha önem kazandı. Çünkü bir yörenin sadece ekonomik kalkınması o yörenin kalkınmış olduğunun göstergesi değil, arkadaşlar. Batıda gelişmiş ülkelere gittiğiniz zaman küçücük bir kasabanın bile bakıyorsunuz en az 800 yıllık veya bin yıllık nüfus kayıtları var, bu nüfus kayıtları kiliseler tutmuş. Bırakın nüfus kayıtlarını, bina kayıtları bile var...

Bu defterler Datça'ya ilişkin çok büyük bir eksikliği, çok büyük bir açığı kapatmış vaziyette. Tabi biz bunların içine kolayca anlaşılması için birer isim endeksi koyduk...

Böyle bir çalışmayı ilk kez Payas Belediyesi yapmış ve zamanın Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e götürmüş. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel aynen şu ifadeyi kullanmış: “Sayın başkan, bize yüz milyonluk bir yatırım yapsaydınız bu kadar anlamlı bir eseri karşılamazdı. Bunun önemi çok daha farklı. Bu gelecek kuşakların hem demografik, hem stratejik açıdan kendilerini, geçmişini, atalarını, yöreyi tanımaları için temel bir kaynaktır.”

Bu kitabın bir özelliği de şudur: Bu, bir okuma kitabı değildir. Bu tamamen bir referanstır. Belgelere dayalı, Osmanlıca orijinal belgelerle günümüze transfer edilmiş, araştırmacılar için çok büyük bir kaynak olan temel eserdir... Bu sıradan bir kitap değildir. Tamamen literatüre girecek, araştırmacıların, özellikle yerel tarihçilerin, kent tarihçilerinin veya uluslararası tarihçilerin bir konuyu araştırırken başvurabilecekleri referans kitabıdır...”